„Ten pomnik to nie tylko wyraz szacunku wobec naszej historii, ale też przypomnienie o ludziach, którzy tworzyli nowoczesną Litwę. Antanas Smetona był jednym z nich – twórcą państwa, pierwszym prezydentem i ważną postacią w kształtowaniu tożsamości narodowej. Nadszedł czas, by uhonorować go w Wilnie” – powiedział mer miasta Valdas Benkunskas.
Nowy pomnik ma stanąć na skwerze przed Starym Teatrem w Wilnie – w miejscu szczególnie symbolicznym. To właśnie tam we wrześniu 1917 roku odbyła się Konferencja Litewska, która powołała Radę Litewską (Tarybę) i jej przewodniczącego – Antanasa Smetonę.
Konkurs zostanie przeprowadzony w dwóch etapach. W pierwszym – kwalifikacyjnym – każdy chętny twórca może zgłosić swoją kandydaturę. W drugim etapie, do którego przejdzie pięciu uczestników z najwyższą liczbą punktów, zostaną złożone już konkretne projekty. Koszt wykonania, realizacji i montażu pomnika nie może przekroczyć 300 tys. euro brutto.
Poprzednia próba upamiętnienia A. Smetony zakończyła się niepowodzeniem. W 2020 roku, po konkursie ogłoszonym przez Kancelarię Rządu, wybrano projekt rzeźby w formie książki lub kartki pocztowej z portretem prezydenta. Planowano umieścić ją przy alei Giedymina, jednak samorząd Wilna odmówił zgody na realizację. Komisja ds. pamięci historycznej przy Radzie Miasta skrytykowała fakt, że w jury nie było przedstawicieli samorządu ani mieszkańców Wilna, a wybrana praca – według niej – nie spełniała oczekiwań artystycznych.
Ostatecznie ten projekt został przekazany miastu Połąga, gdzie w lutym 2023 roku pomnik został odsłonięty.
Postać Antanasa Smetony wzbudza na Litwie mieszane uczucia. Z jednej strony cenione są jego zasługi w umacnianiu państwowości i rozwoju kraju w okresie międzywojennym, z drugiej – kontrowersje budzi jego dojście do władzy w wyniku zamachu stanu oraz ucieczka z kraju w obliczu okupacji sowieckiej.
Antanas Smetona sprawował urząd prezydenta Litwy w latach 1919–1920 oraz 1926–1940. Zginął w 1944 roku w Stanach Zjednoczonych w wyniku pożaru domu.
