Prochy uczestników Powstania Styczniowego, straconych na Placu Łukiskim w Wilnie, złożone potajemnie przez władze carskie na Górze Zamkowej, odnalezione na początku XX wieku, a następnie ponownie odkryte przez władze litewskie w 2017 r. 22 listopada zostaną wystawione w Katedrze Wileńskiej, a następnie po mszy świętej odprowadzone przez ul. Zamkową, Wielką, Ostrą Bramę, na cmentarz na Rossie. Będzie to ceremonia rangi państwowej z udziałem Prezydentów Polski i Litwy oraz wicepremiera Białorusi. Spodziewane są także delegacje z Ukrainy oraz Łotwy. W przeddzień tego ważnego wydarzenia, 21 listopada o godz. 16.00 w Wileńskiej Galerii Obrazów odbędzie się otwarcie wystawy „Artur Grottger. Lituania. Powstanie Styczniowe na Litwie 1863-1864“, zaś o godz. 17.00 – dyskusja naukowa „Powstanie Styczniowe 1863-1864 w litewskiej, polskiej i białoruskiej pamięci historycznej“.
W 1863 r. Artur Grottger stworzył cykl rysunków „Polonia“, a latem 1864 r., kiedy los powstania był już przesądzony, artysta zaczął ilustrować wydarzenia rozgrywające się na Litwie. Cykl przybrał formę opowieści osnutej na udziale w powstaniu litewskiego gajowego i losach jego rodziny. Informacje o przebiegu działań na Litwie Grottger czerpał z korespondencji zamieszczanych w wydawanym w Wiedniu czasopiśmie „Postęp”. Na ich podstawie wykreował wyobrażenie dzikich, niedostępnych borów i nieprzebytych bagien, które były schronieniem powstańców oraz postać głównego bohatera – litewskiego chłopa w świtce przepasanej rzemieniem, z toporkiem za pasem i myśliwską strzelbą w ręce”. Na cykl Lituania składają się następujące dzieła: „Puszcza”, „Znak”, „Przysięga”, „Bój, „Duch”, „Wizja”. Jan Matejko, przyjaciel artysty i pierwszy komentator Lituanii, podkreślał umiejętność zespolenia w tym dziele życia zwykłej litewskiej rodziny ze sprawą narodu, uniknięcie politycznej propagandy i umyślnego poniżania wroga. Zwrócił też uwagę na szczególny ton opowieści, który nie wywołuje u widza rzewnych uczuć, a raczej podziw i szacunek dla szlachetności i dumy jej bohaterów . Sam zaś Grottger mówił o ukończonych kartonach Lituanii, że są może skromnym, może nie dość artystycznie wygranym, ale prawdziwie głęboko spod serca dobytym akordem duszy Polaka.
Oryginały z cyklu Lituania ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie nigdy dotychczas nie były pokazywane na Litwie. Artur Grottger urodził się w 1837 r. na Podolu. Naukę rysunku pobierał we Lwowie w pracowni malarza Jana Maszkowskiego, następnie studiował w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie. W latach 1855-1858 kontynuował naukę w Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu. W latach 1864-1866 cykl Lituania był potajemnie wydrukowany i stał się znany w Polsce i na Litwie. Kopie cyklu zdobyły wielką popularność w XIX wieku i przechowywano je często w litewskich domach jako relikwie. Wystawa będzie czynna do 26 stycznia 2020 r.
W dyskusji naukowej „Powstanie Styczniowe 1863-1864 w litewskiej, polskiej i białoruskiej pamięci historycznej” wezmą historycy z Białorusi, Polski i Litwy: dr Dzmitry Matveichyk (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi), prof. dr hab. Aliaksandr Smalianchuk (Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk), prof. dr hab. Stanisław Wiech (Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach), prof. dr hab. Leszek Zasztowt (Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk), prof. dr hab. Tamara Bairašauskaitė (Instytut Historii Litwy) prof. dr hab. Alvydas Nikžentaitis (Instytut Historii Litwy) orazdr Darius Staliūnas (Instytut Historii Litwy).
21 listopada 2019 roku od godz. 16.00. Wileńska Galeria Obrazów.
Na oba wydarzenia wstęp wolny. Język dyskusji: litewski, polski, białoruski z tłumaczeniem symultanicznym.
Organizatorzy: Litewskie Muzeum Sztuki, Muzeum Narodowe w Krakowie, Instytut Historii Litwy, Instytut Polski w Wilnie. Wsparcie: Litewska Rada ds. Kultury, Kancelaria Rządu Republiki Litewskiej.
