Przez dwa dni naukowcy i historycy z Instytutu Pamięci Narodowej, Polskiej Akademii Nauk, Uniwersytetów Wrocławskiego, Wileńskiego oraz Witolda Wielkiego w Kownie, będą dyskutować na temat burzliwych stosunków polsko-litewskich w minionym stuleciu. Wśród poruszonych zagadnień będą te, które dotyczyły walki o niepodległość i ultimatum polskiego wobec Litwy w 1938 roku. Badacze będą próbowali też zgłębić wiedzę na temat tego, co politycy II RP wiedzieli o Litwie na podstawie działalności Wileńskiego Biura Informacyjnego. Trzeciego dnia będą prowadzone zajęcia edukacyjne dla dzieci i młodzieży z polskich szkół.
Podczas oficjalnego rozpoczęcia konferencji zebranych przywitała ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska.
„Jako ambasador Rzeczypospolitej, jako przedstawicielstwo naszego kraju, staramy się o dobre stosunki z Litwą, o wzajemne zrozumienie, toteż szczególne ważne jest tworzenie zaplecza dla naszych działań. Historia XX wieku jest trudna. Staramy się o to, żeby była ona przedmiotem rozmowy, żebyśmy sobie różne rzeczy wyjaśnili. Nieoceniona tutaj jest rola historyków” – podkreśliła ambasador Doroszewska.
Zdaniem dr Pawła Libery z Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, mimo że konferencja nie ma jednego zogniskowanego tematu, nawiązuje ona do okresu niepodległości oraz zachęca do ponownego spojrzenia na minione stulecie.
„Zarówno Polska, jak i Litwa pozostają w cyklu obchodów 100. rocznicy niepodległości. Chodziło o przypomnienie, w jaki sposób różne postaci w tym czasie wyobrażały sobie przyszłość kraju, który kiedyś był wspólny. Później drogi Polski i Litwy się rozeszły i każdy swoją niepodległość widział nieco inaczej. Ta konferencja jest próbą przypomnienia, w jaki sposób oba kraje widziały swoją przyszłość w okresie odzyskiwania niepodległości, w dwudziestoleciu międzywojennym i później” – przypomina dr Libera.
W środę zaplanowane są między innymi dyskusje poświęcone książce profesora Włodzimierza Sulei „Mundur na nim szary… Rzecz o Józefie Piłsudskim” oraz publikacji dziennikarki Ilony Lewandowskiej „Tak teraz postępują uczciwi ludzie. Polacy z Wileńszczyzny ratujący Żydów”.
Do tej tematyki nawiązuje również otwierająca konferencję wystawa o księżach z archidiecezji wileńskiej, którzy w okresie okupacji niemieckiej ratowali Żydów. Ekspozycję zaprezentował dr Paweł Warot, naczelnik Biura Edukacji Narodowej z białostockiego oddziału IPN.
„Znajdujemy się dzisiaj w stolicy Archidiecezji Wileńskiej, która przed wojną i w czasie II wojny światowej stanowiła największą archidiecezję Rzeczpospolitej, obejmowała większe terytorium niż dzisiejsza. Prezentujemy tę wystawę, ponieważ wpisuje się ona w polską politykę historyczną, którą chcemy prowadzić. Należy to podkreślić z całą stanowczością, że w czasie II wojny światowej Polacy ratowali Żydów. Wystawa prezentuje sylwetki 74 kapłanów, w tym 14 bardzo dokładnie. Są to postacie, które ratowały Żydów w różny sposób. Miejscem, w którym ratowano Żydów, często były plebanie, kościoły. Trzech bohaterów jest uznanych za Sprawiedliwych wśród narodów świata. Ekspozycja powstała w Instytucie Pamięci Narodowej w Białymstoku. Jej autorami są ks. dr Tadeusz Krachel oraz dr Waldemar Wilczewski” – opowiadał dr Paweł Warot, podkreślając, że jest to pokaz przedpremierowy wystawy.
