„Wilnianin z wyboru”, „Humanista integralny”, „Człowiek paradoksu” – tak określali Jerzego Ordę ci, którzy mieli okazję go bliżej poznać. On sam jeszcze w okresie międzywojenny nazwał siebie „anarchistą w duchu św. Augustyna”, a św. Augustyn ten anarchizm zamknął w bardzo krótkiej zasadzie: „Kochaj i rób co chcesz”. Jerzy Orda urodził się 20 marca 1905 r. w Nowoszycach pod Pińskiem. Pochodził z rodziny ziemiańskiej, głęboko zakorzenionej w tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego. Więzy pokrewieństwa łączyły go z Napoleonem Ordą, akwarelistą i rysownikiem, oraz z rodem Giedroyciów. Rodzina od strony matki pochodziła z Galicji, a jego dziadkiem był wybitny historyk Stanisław Smolka. Do Wilna przyjechał w 1926 r. by kontynuować studia historyczne na Uniwersytecie Stefana Batorego. Miasto, jego barokowa architektura i niepowtarzalny charakter zafascynowały go tak bardzo, że pozostał mu wierny niezależnie od bardzo burzliwych wydarzeń II wojny światowej i trwającej dziesięciolecia sowieckiej okupacji.
Świetnie wykształcony historyk był nie tylko skarbnicą wiedzy o zasobach wileńskich archiwów, ale również – a może przede wszystkim – człowiekiem o wyjątkowych cechach osobowości. Niemal całe życie Orda konfrontował się z autorytaryzmem bądź totalitaryzmami. W tak trudnych czasach potrafił zawsze obronić swoją niezależność, działać zgodnie z nakazami sumienia, choć płacił za to ogromną cenę. Czasem głośno protestując, czasem cicho, lecz stanowczo stojąc przy swoim, pozostawał wiernym prawdzie….
Jak zaznaczyła obecna na premierze Ambasador RP na Litwie Urszula Doroszewska:
„Bardzo się cieszę, że państwo polskie finansuje taki ważny projekt. Projekt ważny dla Polski i dla Litwy, w przededniu obchodów 700-lecia Wilna. Film będzie pokazywał nam postać w Polsce niestety nieznaną, jednak znaną tu, w Wilnie. Postać, która jest bardzo ważna dla wspólnej historii Litwy i Polski” – powiedziała Ambasador.
Podczas panelu dyskusyjnego jako pierwszy głos zabrał litewski poeta i tłumacz literatury pięknej Tomas Venclova, który zauważa, że:
„Teraz Litwa jest krajem wielokulturowym. Nadal mieszkają tu Polacy, ale nie są to ci sami Polacy, którzy mieszkali na Litwie w okresie międzywojennym. Zanikło bardzo ciekawe pojęcie „starolitwin”. To były osoby, które utożsamiały się i z Litwinami, i z Polakami, osoby takie jak Tadeusz Kościuszko, Adam Mickiewicz, Józef Piłsudski, Czesław Miłosz. Tej warstwy ludzi, niestety, nie zostało. Odczuwam bardzo duże sentymenty, sam uważam siebie za „starolitwina”, choć moim językiem ojczystym jest język litewski. Po roku 1944 tych osób, których można było nazwać „starolitwinami”, zostało dosłownie kilka. Do jednego z nich możemy zaliczyć Jerzego Ordę. Interesował się historią Wilna, w okresie międzywojennym napisał studia o pogaństwie i o symbolice Kościoła św. Piotra i Pawła. Był przyjacielem Czesława Miłosza, tak jak on, był lewicowych i chrześcijańskich poglądów. Jego bardzo duże zasługi w tym, że pisał o przeszłości Wilna, w języku polskim i litewskim. Oprowadzał po Wilnie na tamte czasy jeszcze nieliczne wycieczki z Polski. Niestety, nie poznałem go, chociaż mogłem. Wracając do szerszego pytania, w 21 wieku pojęcie narodu jest nie etniczne, a obywatelskie. Wilno było i zawsze będzie wielonarodowe” – mówił poeta.
W czerwcu minęło 50. rocznica od śmierci Jerzego Ordy, a do Wilna przyjechał w roku 1926 i tyle okresów przeżył właśnie tu, w stolicy.
Ilona Lewandowska, scenarzystka filmu, podzieliła się tym, w jaki sposób jej się udało streścić tak obszerne i ciekawe życie Jerzego Ordy do jednogodzinnego filmu.
„50. rocznica śmierci, to jest taki czas, kiedy mamy ostatnią okazję, żeby znaleźć świadków z życia danej osoby. Bardzo się cieszę, że ten projekt zyskał bardzo duże wsparcie finansowe, wsparcie partnerów tu na Litwie. Mieliśmy ogromne wsparcie ze strony Instytutu Historii Litwy, jeżeli chodzi o poszukiwania historyków, którzy znają historię dr Jerzego Ordy. Bardzo też pomogło środowisko Polaków na Wileńszczyźnie. Dr. Jerzy Orda w polskim środowisku jest znany jako osoba, która kształciła nauczycieli, która brała udział w zakładaniu zespołów teatralnych, ludowych. W czasie pracy nad filmem, kiedy wydawało się, że mamy skończone zdjęcia do filmu, odezwał się wnuk Jerzego Ordy, pan Paweł Zienowicz. Myślę, że po filmie widzowie pomyślą, że nie opowiedzieliśmy wystarczająco, uważam, że jest to dobry pretekst, aby o Jerzym Ordzie rozmawiać dalej” – powiedziała Ilona Lewandowska.
Reżyserka filmu Dovilė Gasiūnaitė opowiedziała o produkcji filmu:
„Ponieważ bohater już nie żyje, to miałam wyzwanie, aby pokazać jego obraz, korzystając z materiałów archiwalnych. Połączyłam to z widokami współczesnego Wilna. Miałam wyobrażenie, jakiej powinnam użyć muzyki w filmie, nie chciałam, żeby to było takie oczywiste, szeroko znane utwory” – podzieliła się reżyserka.
Film będzie można również obejrzeć w kinie Skalvija w dniach 7-10 grudnia 2022 r.
Prezentacje filmu odbędą się w ramach obchodów 700. rocznicy założenia Wilna.
Informacje o filmie:
„Jerzy Orda. Anarchista w duchu św. Augustyna”
Film dokumentalny, czas trwania: 55 minut
Scenariusz: Ilona Lewandowska
Reżyseria: Dovilė Gasiūnaitė
Montaż: Vytautas Tinteris
W filmie udział wzięli: Krystyna Adamowicz, dr Rasa Antanavičiūtė, Alwida Bajor, ks. Wojciech Górlicki, prof. Zigmantas Kiaupa, Wojciech Piotrowicz, doc. dr Andrzej Pukszto, dr Vitalija Stravinskienė, Wojciech Zagała, Paweł Zienowicz
Produkcja: Teresa Rožanovska Ketvirta Versija
© Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie” 2022
Partnerzy Projektu:
Centrum Badania Ludobójstwa I Ruchu Oporu Mieszkańców Litwy
Instytut Historii Litwy
Samorząd Miasta Wilna
Patron medialny: Polskie Radio dla Zagranicy, Go Vilnius
Zadanie publiczne finansowane przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w konkursie „Dyplomacja publiczna 2022”.
Zapraszamy do obejrzenia galerii zdjęć:
