„Ministerstwo Spraw Zagranicznych z rozczarowaniem przyjmuje informację o rozpoczęciu procesu Andrzeja Poczobuta przed białoruskim sądem w dniu 16 stycznia br. Andrzej Poczobut przebywa w areszcie od marca 2021 r., a zarzuty formułowane wobec niego są nieprawdziwe i motywowane politycznie” – oświadczył resort spraw zagranicznych.

MSZ podkreśliło, że aresztowanie oraz proces Andrzeja Poczobuta stanowi „kolejny przejaw instrumentalnego wykorzystywania wymiaru sprawiedliwości wbrew wszelkim standardom demokratycznym oraz jeden z elementów antypolskiej kampanii prowadzonej przez władze Białorusi”.

„Ministerstwo Spraw Zagranicznych ponownie apeluje do władz Białorusi o uwolnienie Andrzeja Poczobuta oraz wycofanie politycznie motywowanych zarzutów wobec Andrzeja Poczobuta i Andżeliki Borys” – głosi oświadczenie.

„Upominamy się także o uwolnienie Alesia Białackiego, obrońcy praw człowieka, lidera organizacji Viasna, laureata Pokojowej Nagrody Nobla w 2022 r. oraz wszystkich innych osób działających na rzecz budowy demokratycznej, suwerennej i niezależnej Białorusi. Oczekujemy zaprzestania represji wobec społeczeństwa obywatelskiego, a także rozpoczęcia procesu demokratyzacji kraju we współpracy ze wszystkimi środowiskami politycznymi” – oświadczył resort dyplomacji.

Wskazał jednocześnie, że „suwerenna i demokratyczna Białoruś może na powrót stać się partnerem i wiarygodnym członkiem społeczności międzynarodowej”.

W poniedziałek w Grodnie rozpoczął się proces Andrzeja Poczobuta. Na salę sądu, jak poinformował w poniedziałek rzecznik MSZ Łukasz Jasina, nie wpuszczono polskiego charge d’affair w Mińsku Marcina Wojciechowskiego.

Poczobut, członek zarządu zdelegalizowanego przez białoruskie władze Związku Polaków na Białorusi (ZPB) i znany dziennikarz, przebywa w areszcie od 25 marca 2021 r. Został oskarżony o „podżeganie do nienawiści” i „rehabilitację nazizmu”, a także wzywanie do wprowadzenia sankcji. W październiku 2022 r. Poczobuta wpisano na białoruską „listę terrorystów”. Poczobut miał być namawiany do skierowania do Alaksandra Łukaszenki prośby o ułaskawienie, jednak odmówił. Obecnie przebywa w areszcie w Grodnie.

Wraz z Poczobutem aresztowane zostały także Andżelika Borys, Irena Biernacka i Maria Tiszkowska z ZPB, a także Anna Paniszewa, działaczka mniejszości z Brześcia. Borys została w marcu 2022 r. wypuszczona z aresztu, lecz wciąż jest objęta sprawą karną, a jej status nie jest jasny – według niezależnych mediów może być objęta aresztem domowym.

Biernacka, Tiszkowska i Paniszewa zdołały w ubiegłym roku opuścić Białoruś dzięki staraniom polskich władz. Nie mają jednak możliwości powrotu do kraju, którego są obywatelkami.

14 listopada 2022 r. działacze ZPB powiadomili o rewizjach w mieszkaniach aktywistów ZPB, m.in. Ireny Waluś i Renaty Dziemiańczuk. Nie wiadomo, czy kobiety zostały zatrzymane. Według dostępnych informacji władze wszczęły postępowanie karne za „działalność w imieniu niezarejestrowanej organizacji”. Prokuratura generalna Białorusi powiadomiła, że prokuratura obwodowa w Grodnie skierowała do sądu wniosek o likwidację spółki, na bazie której działał ZPB. Związek Polaków na Białoruś został zdelegalizowany przez władze w 2005 r. Demokratyczna opozycja uznała Poczobuta i Borys za więźniów politycznych.

Bliscy Andrzeja Poczobuta zobaczyli go w sądzie po raz pierwszy od zatrzymania w marcu 2021 roku

Na rozpoczęciu w poniedziałek w Grodnie procesu Andrzeja Poczobuta, dziennikarza i działacza polskiej mniejszości na Białorusi, jego bliscy mieli możliwość zobaczyć go po raz pierwszy od blisko dwóch lat. Poczobut został aresztowany w marcu 2021 roku.

W sądzie była m.in. żona Poczobuta – Oksana oraz jego rodzice Wanda i Stanisław, a także przyjaciele, członkowie diaspory polskiej i chargé d’affaires RP na Białorusi Marcin Wojciechowski. Dyplomata nie został wpuszczony na salę rozpraw.

Wszyscy byli wzruszeni, Wanda Poczobut nie mogła powstrzymać łez. Mimo to, jak powiedziała PAP, była szczęśliwa, że mogła zobaczyć syna.

Najbliższą rodzinę i jeszcze kilka osób, bliskich polskiego działacza, wpuszczono do sądu na rozpoczęcie procesu. Pozostali, w tym korespondentka PAP, mogli zajrzeć do sali sądowej, gdy otwierały się drzwi. Na krótko wpuszczono do środka dziennikarzy białoruskich mediów państwowych z kamerami.

„Dawaliśmy sobie znaki oczami i gestami. Ale to lepsze niż nic” – powiedziała już po wyjściu z sali Oksana Poczobut. Trwało to zaledwie kilka minut, ponieważ sąd szybko przychylił się do wniosku oskarżyciela o utajnienie procesu.

„Andrzej wyglądał raźnie. Przekonywał sędziego, że w aktach sprawy nie ma żadnych +tajnych+ informacji, a wszystkie jego publikacje opierały się na materiałach dostępnych publicznie. Mimo to sędzia zdecydował o utajnieniu procesu” – mówili bliscy.

Pomimo licznych próśb wysyłanych do odpowiednich instytucji, bliscy nie uzyskali dotąd zgody na widzenie.

Poczobut przebywa w areszcie już 664 dni. Jest oskarżony z dwóch artykułów kodeksu karnego Białorusi o „wzniecanie nienawiści” oraz wzywanie do sankcji i działań na szkodę Białorusi. W obu przypadkach najwyższy wymiar kary to 12 lat pozbawienia wolności.

Członek zarządu zdelegalizowanego przez białoruskie władze Związku Polaków na Białorusi (ZPB) i znany dziennikarz, współpracujący m.in. z „Gazetą Wyborczą” i TVP Polonia, od 25 marca 2021 roku, przebywa w białoruskim areszcie.

Został początkowo oskarżony o „podżeganie do nienawiści”, w tym, jak twierdziła prokuratura „rehabilitację nazizmu”, a potem także o wzywanie do sankcji. W październiku 2022 roku został przez władze wpisany na białoruską listę „osób zaangażowanych w działalność terrorystyczną”.

Jak pisze centrum praw człowieka Wiasna, według prokuratury „przewiny” Poczobuta miały polegać na tym, że nazwał agresją napaść ZSRR na Polskę w 1939 roku, pisał artykuły o protestach na Białorusi i działaczach polskiego podziemia w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu, występował w obronie polskiej mniejszości w tym kraju.

Z uwięzionym Poczobutem rodzina kontaktuje się tylko listownie. Pani Wanda powiedziała, że pisze listy bardzo często. „Mąż ma bardzo słaby wzrok, więc piszę ja. Czasem on mi dyktuje, co mam napisać. Listy od Andrzeja dochodzą wszystkie. Wiem, bo numeruję je – w każdym areszcie zaczyna odliczanie od nowa. Z grodzieńskiego wysłał już 28. Czy wszystkie moje listy dochodzą do niego, nie wiem” – dodała. W czasie rozmowy nie mogła powstrzymać łez.

„Mi wystarczy, że napisze chociaż parę zdań. Dzień dobry, do widzenia, żebym wiedziała, że jest w porządku” – mówiła Wanda Poczobut.

Matka wspominała Andrzeja w dzieciństwie. „Nigdy nie kłamał, nigdy. Nawet jak narozrabiał, to zawsze uczciwie o tym powiedział. Ma bardzo rozwinięte poczucie sprawiedliwości. On jest przygotowany do tego procesu i widać, że jest nastawiony na to, by dochodzić tej sprawiedliwości. Jest niewinny” – powiedziała Wanda Poczobut.

„Jak sobie z tym radzimy? Nijak. Próbujemy czymś się zajmować, robić cokolwiek, żeby ciągle o tym nie myśleć. Przychodzi do nas Oksana, wnuk” – dodała pani Wanda.

Wraz z Poczobutem aresztowane były w marcu 2021 roku także szefowa ZPB Andżelika Borys, Irena Biernacka i Maria Tiszkowska z ZPB, a także Anna Paniszewa, działaczka mniejszości z Brześcia. Borys została w marcu 2022 roku wypuszczona z aresztu, najprawdopodobniej wciąż jest objęta sprawą karną, lecz jej status nie jest jasny. Biernacka, Tiszkowska i Paniszewa zdołały w 2021 roku opuścić Białoruś dzięki staraniom polskich władz. Nie mają jednak możliwości powrotu do kraju, którego są obywatelkami.

Organizacje praw człowieka uznają Poczobuta za więźnia politycznego.