Nawyki mają większy wpływ na nasze życia, niż wielu myśli. Otóż badanie przeprowadzone przez Uniwersytet Duke’a wykazało, że ponad 40 proc. naszych codziennych czynności wynika nie ze świadomych decyzji, ale z nawyków. Inne badanie wykonane przez ten sam Uniwersytet dowodzi, że rozwój lub porzucenie nawyku powoduje fizyczną zmianę struktury mózgu. To dlatego wielu z nas tuż po powrocie do domu myje ręce jak gdyby automatycznie lub podczas jazdy znaną trasą nie przejmuje się czynnościami niezbędnymi do wykonania na drodze.
Istnieje również inna strona medalu – porzucenie lub zmiana nawyków, zwłaszcza tych, które stały się uzależnieniem, nie jest prosta.
Jak przeprogramować mózg?
Ważnym elementem wykształcenia nawyku, porzucenia lub zmiany szkodliwego przyzwyczajenia jest powtarzanie. Psychologowie behawioralni lub trenerzy życia szacują, że wystarczy około 2–3 miesięcy, aby wykształcić pozytywny nawyk. Po prostu wymaga to konsekwentnej i regularnej pracy.
Właśnie dlatego wiele aplikacji sportowych do osobistego użytku wysyła przypomnienia użytkownikom i zaleca sporządzenie planów regularnego uprawiania sportu. Rozwój nawyku sprawi, że chęć na sport pojawi się samoistnie.
Oto inny przykład: po zrezygnowaniu z kawy rozpoczęcie dnia z czarną herbatą zawierającą mniej kofeiny może wydawać się skomplikowane, ale z czasem organizm zaakceptuje tę zmianę jako normę. Na podobnej zasadzie można zmienić obficie słodzone napoje na te zawierające mniej cukru, a cukierki lub ciastka – na orzechy.
Na początku może być bardzo trudno, nieprzyjemnie. Bardzo ważne jest, aby się nie poddawać w pierwszych tygodniach. Później z dnia na dzień będzie łatwiej, aż pozytywny nawyk stanie się normą.
Zmniejszanie szkody spowodowanej nawykami
Palenie jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych i najtrudniejszych do pokonania szkodliwych nawyków na świecie. Szacuje się, że na Litwie pali około 35 proc. mieszkańców. Co drugi palący próbuje corocznie rzucić palenie. Naturalne jest zatem, że zarówno palacze, jak i ich niepalący członkowie rodziny nierzadko zadają sobie pytanie, jak zmniejszyć szkodę wyrządzoną organizmowi w przypadku, gdy nie udaje się szybko porzucić nawyku.
Palenie zaczyna szkodzić już po zapaleniu papierosa. Gdy papieros się zapala, tytoń osiąga wysoką temperaturę spalania i wydziela się dym, stanowiący koktajl różnych szkodliwych substancji chemicznych.
Badania naukowe wykazują, że największą szkodę wyrządzają organizmowi tak zwane substancje smoliste, tlenek węgla i ponad 70 substancji o działaniu rakotwórczym, powstających podczas palenia się tytoniu w wysokiej temperaturze. Mimo że nikotyna uzależnia, nie jest to jednak podstawowa przyczyna chorób związanych z paleniem, jak może się wydawać. Przykładowo, według danych Narodowego Instytutu Raka nikotyna nie powoduje raka.
Chociaż szkodliwość papierosów nie jest kwestionowana, zazwyczaj dochodzi do rozwoju uzależnienia od palenia na tyle silnego, że porzucenie tego szkodliwego przyzwyczajenia udaje się nie wszystkim i nie od razu. Jeśli mimo wszystko nie udaje się porzucić wyrobów tytoniowych, pierwszym krokiem może być szukanie mniej szkodliwej alternatywy. W tym przypadku uważa się, że bezdymne wyroby tytoniowe, które nie wydzielają dymu charakterystycznego dla papierosów, oraz wyroby nikotynowe są mniej szkodliwe niż papierosy.
Porady, jak zmienić nawyki
Zdaniem specjalistów, negatywne nawyki zazwyczaj służą zaspokojeniu potrzeb, które sprawiają krótkotrwałą przyjemność, ale nierzadko okazują się destrukcyjne w perspektywie długoterminowej. Natomiast te pozytywne na ogół wiążą się z trwałym dobrobytem. Jednak ludzie często obawiają się dyskomfortu spowodowanego przez zmiany, więc się do nich nie zabierają. Dla chcących zmienić nawyki psychologowie udzielają następujących porad:
- wymień, co i dlaczego chcesz zmienić, a następnie to zapisz;
- zwróć uwagę, w jakich sytuacjach pojawia się chęć na wykonanie złego nawyku (np. na palenie);
- zapisz cel (najlepiej na kartce papieru, którą można położyć w widocznym miejscu) i podziel go na etapy (na przykład na to, co chcesz osiągnąć w ciągu tygodnia, miesiąca i roku);
- znajdź podobnie myślące osoby, z którymi będziesz mógł(-ogła) podzielić się osiągnięciami i wyzwaniami;
- szukaj alternatyw, w jaki sposób można zmienić szkodliwy nawyk na ten mniej szkodliwy;
- nawet jeśli nie udało się za pierwszym razem, nie poddawaj się i próbuj nadal.
