Litewskie słowa roku: Melagiena „łżewieść”, Kaukė „maska” i Knygnešys „księgonosze”.

„2020 metų žodis”, czyli litewskie Słowo roku 2020 zostało wybrane w plebiscycie portalu Alfa.lt i przez panel ekspertów.  Wybrane słowa przetłumaczyła Agnieszka Rembiałkowska, tłumaczka i lektor języka litewskiego na Uniwersytecie Warszawskim.

slowanaczasie.uw.edu.pl
Litewskie słowa roku: Melagiena „łżewieść”, Kaukė „maska” i Knygnešys „księgonosze”.

alfa.lt

Litewscy organizatorzy plebiscytu internautów i panelu ekspertów jako Słowo roku określili słowo, które 1. nie jest najpiękniejsze, 2. nie jest najśmieszniejsze, 3. nie jest najzjadliwsze, 4. nie jest słowem nowym (neologizmem). Jest to symbol mijającego roku, a więc słowo, które najlepiej oddaje nastroje społeczne i to, co nowego w życiu społecznym się zdarzyło.

W plebiscycie internautów wygrało słowo melagiena, które odpowiada fake news, a pochodzi od wyrażenia melaginga naujiena „kłamliwa nowina” — co można oddać zaproponowanym przez Agnieszkę Rembiałkowską udanym neologizmem łżewieść.  Komisja ekspertów wybrała wyraz kaukė „maska”.
Słowo melagiena  jest notowane od 2017 r., jednak w mijającym roku jego  frekwencja poszybowała w górę w związku z mnożącymi się nieprawdami na temat koronawirusa. Łżewieści koronawirusowe relacjonowano m.in. w satyrycznym programie Laikykitės ten w TV Wolność (Laisvės TV) — przedstawiono tam cały katalog nieprawd na temat choroby, patogenu, masek, szczepionek i in.

W tym roku po raz pierwszy litewska komisja ekspertów obradowała nad osobną kategorią Neologizmów roku (Metų naujadaras). Wygrał iškištanosis, czyli „gołonos” albo wystajnos „człowiek, który nosi maskę w taki sposób, że wystaje mu spod niej nos”. Z danych ekspertów wynika, że słowo to pojawiło się w październiku 2020 roku w dyskusjach facebookowej grupy Koronavirusas – tikra info (Koronawirus – prawdziwe info).

Na Litwie wybierane jest też Powiedzenie roku. Przez dłuższy czas w rankingach prowadziło rozpaczliwe pytanie Ar jūs mane girdit? – „Czy mnie słyszycie? Czy państwo mnie słyszą?”, podstawowy komunikat w realiach Covido ergo Zoom. Ostatecznie zwyciężyło  Knygnešių tautos nesustabdysi! –  „Narodu [chociaż chodzi raczej o potomków] księgonoszy nic nie powstrzyma”. Księgonosze to określenie  bohaterskich szmuglerów i kolporterów książek, którzy w 2. połowie XIX wieku, kiedy obowiązywał zakaz druku czcionką łacińską, zaopatrywali Litwinów w słowo drukowane łacinką. Działalność litewskich księgonoszy została w 2004 roku  uznana przez UNESCO za fenomen bez analogii w dziejach świata. Autorem litewskiego Powiedzenia roku jest mer Poniewieża Rytis Mykolas Račkauskas, który w połowie kwietnia 2020 roku, w okresie świątecznym, kiedy Litwini po raz pierwszy doświadczyli dużych ograniczeń mobilności, tak komentował sytuację: Visų keliukų neužtversi. Mūsų, knygnešių tautos, nesustabdysi: jei norės kur nors patekti, tai ir kanalizacijos vamzdžiais pateks – „Wszystkich dróżek nie można zagrodzić. Naszego narodu, narodu księgonoszy, powstrzymać się nie da: jeśli chcemy gdzieś dotrzeć, dotrzemy tam choćby przez rury kanalizacyjne”. Litewskie pandemiczne Powiedzenie roku zawiera zatem sporą dozę autoironii, ale również akcentuje te cechy, które pomagają przetrwać w trudnych czasach: upór, wytrwałość, pomysłowość.

Organizatorami wyborów Słowa roku, Powiedzenia roku i Neologizmu roku na Litwie są Towarzystwo Języka Litewskiego (Lietuvių kalbos draugijaLKD), Instytut Języka Litewskiego (Lietuvių kalbos institutasLKI) oraz portal Alfa.lt. Komisja ekspertów obradowała w składzie: Agnė Aleksaitė (LKI), Rita Urnėžiūtė (LKD), Virginijus Gasiliūnas (Instytut Literatury Litewskiej i Folkloru), tłumacz i krytyk Laimantas Jonušys, Ovidijus Lukošius (redaktor naczelny portalu Alfa.lt), Ramūnas Terleckas (magazyn „Verslo klasė“), profesorowie Uniwersytetu Wileńskiego i członkowie LKD Bonifacas Stundžia i Kazimieras Župerka. Propozycje słów można było zgłaszać przez cały rok, głosowanie internetowe trwało miesiąc od 20 stycznia, wyniki tradycyjnie zostały ogłoszone 21 lutego, czyli w Międzynarodowy Dzień Języka Ojczystego.

PODCASTY I GALERIE