Ogrzewanie domu, przygotowywanie posiłków z użyciem paliwa stałego (drewna opałowego lub węglu) i palenie papierosów w zamkniętych pomieszczeniach to nadal częste zjawiska wśród Litwinów. Jak wskazuje amerykańska Agencja Ochrony Środowiska, właśnie paliwo stałe i dym papierosowy stanową największe źródła zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach.
Więc nic dziwnego, że pod względem liczby zgonów związanych z zanieczyszczeniem powietrza w pomieszczeniach Litwa znajduje się w pierwszej dziesiątce spośród 38 państw Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).
Czy dom rzeczywiście jest najbezpieczniejszym miejscem?
Szacuje się, że ludzie, a zwłaszcza seniorzy i dzieci, przeciętnie spędzają nawet do 90 proc. czasu w zamkniętych pomieszczeniach. Często uznaje się, że dom jest najbezpieczniejszą przestrzenią, jednak jakość powietrza w niektórych zamkniętych pomieszczeniach może być od 2 do 5 razy niższa niż na zewnątrz. Światowa Organizacja Zdrowia (ŚOZ) szacuje, że co roku z powodu zanieczyszczenia w pomieszczeniach umiera łącznie około 2,4 mln ludzi na świecie.
Liczby są zatrważające, ale dzięki zmianie niektórych nawyków i wniesieniu odrobiny nowości do codziennego życia, zapewnienie dobrej jakości powietrza w pomieszczeniach domu jest o wiele prostsze, niż może się wydawać.
Przykładowo chyba nam wszystkim zdarzało się czasami niechcący przypiec żywność podczas przygotowywania obiadu lub kolacji. Niektórzy celowo lubią podpiekać skórkę (potrawy – przyp. tłum.), aby była nieco bardziej zarumieniona i chrupiąca. Jednak nie należy tego robić. Nawet coś tak nieszkodliwego na pierwszy rzut oka jak opiekana żywność może wyrządzić nam szkodę. Jej przypiekanie powoduje bowiem wydzielanie się substancji rakotwórczych, które wdychamy razem z dymem powstającym podczas przypalania się żywności lub zjadamy, o ile nie usuniemy z niej spalenizny.
Niebezpieczne ciepło
Jak już zostało wspomniane, do najniebezpieczniejszych źródeł zanieczyszczeń zalicza się ogrzewanie paliwem stałym. Dlatego wraz z nadejściem chłodnego sezonu problem zanieczyszczenia powietrza pomieszczeń staje się szczególnie istotny na Litwie i w krajach sąsiednich. Szacuje się, że w Wilnie co trzeci dom mieszkalny jest ogrzewany drewnem opałowym, węglem lub innym paliwem stałym.
Zmiana typu ogrzewania jest trudna, ponieważ często wymaga to poważnych przebudów i wielu kosztów. Mimo to Rząd, który rozważa wprowadzenie od 2026 r. zakazu spalania paliwa stałego w całym kraju, jest również zdeterminowany, aby oferować wsparcie dla osób zmieniających kotły na paliwo stałe na systemy powodujące mniejsze zanieczyszczenie i bardziej efektywne pod względem energetycznym, takie jak pompy ciepła.
W podobny sposób postępują polscy sąsiedzi. Nawet kilkadziesiąt miast i ich okolic w tym kraju należy do najbardziej zanieczyszczonych w Europie. W związku z tym w październiku ubiegłego roku zostało zakazane ogrzewanie mieszkania węglem w Warszawie, a do 2028 r. – również w pozostałej części regionu Mazowsza. Znajduje się tam 14 proc. z 38 mln polskich gospodarstw domowych.
Dym papierosowy – trucizna dla siebie i swego otoczenia
Kolejnym szczególnie szkodliwym środkiem zanieczyszczającym powietrze w pomieszczeniach jest wyżej wymieniony dym papierosowy. Na Litwie obowiązuje zakaz palenia w pomieszczeniach publicznych i ogólnego użytku. Jeśli choćby jeden sąsiad w bloku mieszkalnym nie wyraża zgody na palenie, jest ono również zabronione na balkonie. Jednak zakazy nie są lekiem na uzależnienia. Dlatego część palaczy nie ma innego wyjścia, jak palić w domu lub w samochodzie.
Podczas palenia się papierosa w wysokiej temperaturze powstaje dym, stanowiący koktajl różnych szkodliwych substancji chemicznych. Wśród nich są substancje smoliste, tlenek węgla i substancje rakotwórcze. Często pokutuje błędne przekonanie, że nikotyna powoduje choroby nowotworowe. Jednak to właśnie substancje powstające podczas palenia się – nie nikotyna – są główną przyczyną chorób związanych z paleniem.
Lekarze podkreślają, że dym papierosowy szkodzi nie tylko samemu palącemu, ale i jego otoczeniu. Mimo że szkodliwość papierosów nie jest kwestionowana, nie każdy palacz decyduje się na rzucenie palenia. Pojawia się pytanie, co mogą zrobić ci, którzy wcale nie zamierzają rozstawać się z dymem.
Specjaliści szacują, że w niepalnych wyrobach tytoniowych wydziela się o wiele mniej szkodliwych substancji chemicznych. Podsumowując wszystkie dane zgromadzone przez uczonych, eksperci UE dochodzą do wniosku, że na przykład aerozol z tytoniu podgrzewanego zawiera o 80–90 proc. mniej szkodliwych związków niż dym papierosowy.
Zatem niekorzystny wpływ tytoniu podgrzewanego na jakość powietrza w pomieszczeniach również jest mniejszy. Z badań wynika, że w przeciwieństwie do palenia papierosów, w wyniku używania wyrobów z podgrzewanym tytoniem do środowiska trafia kilkakrotnie mniej różnorodnych szkodliwych substancji i dziesięć razy mniejsze stężenie tych związków. Dlatego uważa się, że szkoda dla otoczenia też jest mniejsza.
Nadmierna czystość w domu szkodzi zdrowiu
Niebezpieczna jest również chemia gospodarcza. Sprzątamy dom, aby było w nim czysto. Jednak w tym celu stosowane są chemikalia, których nadmiar może powodować alergie, osłabienie odporności lub poważniejsze problemy.
Dla przykładu, wybielacz jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych domowych środków czyszczących. Mimo że wybielacz bardzo skutecznie usuwa mikroorganizmy, tymczasowo usuwa pleśń na powierzchni i odświeża kolory, działa szkodliwie w następstwie wdychania, połknięcia lub kontaktu ze skórą.
Toksyczne mogą być również środki czyszczące do kanalizacji. Ich główny składnik, wodorotlenek sodu, jest na tyle alkaliczny, że może powodować oparzenia chemiczne. Kontakt środka czyszczącego z oczami lub jego połknięcie może doprowadzić do uszkodzenia oczu lub narządów wewnętrznych. Opary środka czyszczącego do kanalizacji mogą zaszkodzić drogom oddechowym i spowodować ciężkie choroby, a w kontakcie ze skórą – wywołać jej oparzenia.
Szkodliwy jest również chlor – częsty składnik środków piorących, czyszczących lub usuwających pleśń. Chlor może działać bardzo toksycznie w następstwie wdychania. Wysoka zawartość chloru może spowodować obrzęk płuc – stan, w którym w płucach gromadzą się płyny. Może też działać drażniąco na skórę i oczy.
Dokonując wyboru produktów przeznaczonych do dbania o czystość w domu, zaleca się uważnie ocenić ich składniki i, jeśli jest to tylko możliwe, wybierać ekologiczne wyroby, a wietrzenie pomieszczeń podczas prac domowych i po ich zakończeniu powinno stać się dobrym nawykiem.
