Widownia zgromadzona w poniedziałkowe popołudnie w siedzibie Ambasady Litwy miała okazję zapoznać się z najnowszą publikacją prof. Krzysztofa Buchowskiego poświęconą polityce zagranicznej niepodległego państwa litewskiego. Spotkaniu towarzyszyła dyskusja z udziałem autora oraz prof. Alvydasa Nikžentaitisa z Instytutu Historii Litwy i dr. Virginijusa Valentinavičiusa z Europejskiego Uniwersytetu Humanistycznego w Wilnie. Moderatorem debaty była dr Katarzyna Korzeniewska z Centrum Studiów Litewskich Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Prezentując swoją pracę Krzysztof Buchowski dokonał przeglądu najważniejszych wydarzeń wpływających na kształtowanie się polityki zagranicznej Litwy. Zwrócił uwagę, że u zarania niepodległości Litwa zmuszona była budować swoją politykę zewnętrzną od podstaw, „na surowym korzeniu”. Historyk przypomniał także, że w pierwszych latach niepodelgłości dążenie do integracji z Zachodem nie było powszechne wśród litewskich elit. O ile Sąjūdis miejsce Litwy widział na Zachodzie, o tyle postkomunistyczna lewica postulowała rolę Litwy jako „pomostu” między Wschodem a Zachodem. W ocenie Buchowskiego przełomem była rozprawa prezydenta Jelcyna z rosyjskim parlamentem w 1993 r. Oznaczało to koniec marzeń o byciu „pomostem” między Rosją a Europą, a zarazem stało się początkiem konsensusu co do euroatlantyckiego kierunku integracji.
Dekada dążeń euratlantyckich zakończyła się sukcesem: w 2004 r. Litwa przystąpiła do NATO i Unii Europejskiej. Oznaczało to nowe wyzwania i konieczność tworzenia „nowej” polityki zagranicznej. Krzysztof Buchowski uwypuklił rolę prezydenta Valdasa Adamkusa, który w czasie swej drugiej kadencji był szczególnie aktywny w regionie Europy Wschodniej (m. in. w Gruzji i na Ukrainie). Historyk zwrócił uwagę, że był to okres ścisłej współpracy z Polską. Zmiany w polityce Litwy nastąpiły wraz z prezydenturą Dalii Grybauskaitė, ale także wraz ze zmianą koniunktury międzynarodowej („reset” stosunków amerykańsko-rosyjskich). Pogorszyły się relacje z Polską, próbowano natomiast reanimować kontakty z Białorusią i Rosją, odżywać zaczęła koncepcja Bałtoskandii.
Obaj goście z Litwy zgodnie chwalili pracę wykonaną przez prof. Buchowskiego, podzielili się również własnymi refleksjami na temat litewskiej polityki zewnętrznej w minionym ćwierćwieczu. Alvydas Nikžentaitis zwrócił uwagę, że polityka zagraniczna jest grą wielu aktorów, a litewska polityka zagraniczna zależy nie tylko od Litwy, lecz także Polski, Rosji czy państw skandynawskich. W jego ocenie na stosunki polsko-litewskie nie należy patrzeć wyłącznie przez pryzmat kwestii mniejszości narodowych, choć Litwa popełniła błąd nie rozwiązując tych problemów. Jednocześnie litewski historyk sceptycznie odniósł się do koncepcji Bałtoskandii, twierdząc że poza relacjami rynkowymi nic Litwy z regionem skandynawskim nie wiąże.
Virginijus Valentinavičius przypomniał, że sam, jako doradca litewskich polityków, był uczestnikiem niektórych z omawianych w publikacji wydarzeń. Przywołał on opinię byłego premiera Andriusa Kubiliusa (któremu również doradzał), według którego Litwa w polityce międzynarodowej zmaga się z dwoma zasadniczymi problemami: pogłębieniem integracji z NATO i Unią Europejską oraz tworzeniem „strefy buforowej”, która umożliwiałaby upowszechnianie europejskich wartości na Wschodzie. Wszystkie pozostałe zagadnienia międzynarodowe są w opinii byłego szefa rządu wtórne wobec tych dwóch. Z lektury książki Krzysztofa Buchowskiego Virginijus Valentinavičius wyciąga wniosek, że centralnym wyzwaniem stojącym przed Litwą jest Rosja i jest to problem o wymiarze światowym, czego potwierdzeniem są ostatnie wydarzenia na Ukrainie.
W dyskusji z udziałem publiczności pytano m. in. o stosunki litewsko-niemieckie i o to, jak polityka litewska wygląda na tle dwóch pozostałych krajów bałtyckich. Krzysztof Buchowski stosunek Litwy do Niemiec określił mianem „niespełnionej miłości”, wskazując że nie otrzymała ona tego wsparcia ze strony Niemiec, na jakie liczyła. Virginijus Valentinavičius podkreślił, że z biegiem lat Litwini nauczyli się rozwagi i roztropności w stosunku do Niemiec. W opinii litewskiego publicysty obecnie należy budować europejski konsensus z udziałem Niemiec, biorąc przy tym pod uwagę stanowisko polski. Odnosząc się do kwestii współpracy z Łotwą i Estonią Krzysztof Buchowski uznał za błędne częste w Polsce traktowanie wszystkich trzech krajów bałtyckich „en masse”. Podkreślił on, że w procesie integracji euroatlantyckiej państwa bałtyckie zdecydowanie bardziej skłonne były do działania na własną rękę.
Padło również pytanie o rolę, jaką w stosunkach polsko-litewskich odgrywa lider AWPL Waldemar Tomaszewski. Virginijus Valentinavičius uchylił się od jednoznacznej oceny działań Tomaszewskiego, zastrzegając się okresem przedwyborczym, zaś Krzysztof Buchowski stwierdził, że osoba lidera Akcji jest demonizowana, a jego rola wyolbrzymiana. Uczestnicy dyskusji zgodzili się natomiast, że poważną porażkę litewska polityka zagraniczna poniosła wobec problemu Białorusi. Wybory prezydenckie w 2010 r. pokazły niemoc nie tylko litewską, lecz również polską, europejską i światową. Nastąpił upadek nadziei na rychłą demokratyzację Białorusi. Virginijus Valentinavičius wskazał przy tym na zależności łączące Białoruś z Ukrainą i Rosją.
W trakcie debaty nie zabrakło zachęt pod adresem historyków litewskich do zajęcia się tematem polskiej polityki zagranicznej, a prowadząca spotkanie Katarzyna Korzeniewska wyraziła nadzieję, że praca prof. Buchowskiego wkrótce zostanie wydana po litewsku.
Warto przypomnieć, że o swojej najnowszej książce prof. Buchowski opowiadał w wywiadzie udzielonym portalowi zw.lt w styczniu br.
