Departament obecnie znajduje się na etapie organizacyjnym. Dyrektorem Departamentu została dr Vida Montvydaitė, która w latach 2002-2009 była wicedyrektorem ówczesnego Departamentu Mniejszości Narodowych i Wychodźstwa, zaś od 2013 roku była konsulem generalnym Litwy w Sejnach. O zadaniach stojących przed Departamentem Vida Montvydaitė powiedziała w rozmowie z Przeglądem Bałtyckim.
Jakie są zasadnicze cele Departamentu? Jakie będą priorytety pracy w najbliższych miesiącach?
Rozpoczęliśmy działalność 1 lipca. Departament będzie angażował się w realizowanie polityki mniejszościowej i zagwarantowanie praw wszystkich mniejszości, zapobieganie przejawom dyskryminacji na podstawie narodowości czy języka. Z drugiej strony Departament będzie współpracował z instytucjami państwowymi, wspólnotami mniejszości narodowych i organizacjami pozarządowymi w celu ochrony tożsamości mniejszości narodowych, ich kultury, rozwoju edukacji i zapewnienia równej reprezentacji politycznej oraz równych praw do zajmowania stanowisk w instytucjach, organizacjach i przedsiębiorstwach. Departament przekaże więcej uprawnień wspólnotom etnicznym w podejmowaniu decyzji, które dotyczą ich samych oraz w wypracowywaniu polityki mniejszościowej.
Poprzednia Ustawa o mniejszościach narodowych wygasła w 2010 roku. Trwają prace nad nową ustawą. Czy Departament będzie uczestniczyć w tych pracach?
W tej sprawie pracujemy z Sejmem i rządem ręka w rękę. Projekt wspomnianej ustawy jest już przygotowany i złożony w Sejmie w celu rozpatrzenia. Procedura trwa i w tej chwili czekamy na ostateczne zatwierdzenie. To kluczowa sprawa, która wymaga szczegółowej dyskusji, by podjąć odpowiednie decyzje. Liczymy na to, że ustawa zostanie wkrótce uchwalona.
Pracowała pani jako konsul generalny w Sejnach, znane są pani sprawy mniejszości litewskiej w Polsce. Jak mogłaby pani porównać sytuację mniejszości litewskiej w Polsce i polskiej na Litwie?
Muszę wyjaśnić tę kwestię: sytuacja mniejszości litewskiej w Polsce znacznie różni się od sytuacji mniejszości polskiej na Litwie. W pierwszej kolejności chodzi o liczby. Według danych statystycznych Litwini w Polsce to nie więcej niż 8 tysięcy ludzi wśród 38-milionowej populacji, podczas gdy Polacy są największą mniejszością narodową na Litwie liczącą 200 tysięcy ludzi wśród populacji liczącej mniej niż 3 miliony osób. Co więcej, Polacy są reprezentowani przez wiele organizacji, szereg stowarzyszeń, grup i partię. AWPL stała się pierwszą w historii partią mniejszości wybraną do Sejmu w wyborach w 2012 roku. Łącznie 27 partii brało udział w wyborach, a tylko siedmiu udało się przekroczyć 5-procentowy próg wyborczy.
Polacy zaangażowani są w różnorodną działalność, np. Dom Kultury Polskiej w Wilnie bierze udział w życiu oświatowym i kulturalnym polskiej mniejszości. Warto wspomnieć o Związku Polaków na Litwie, to jedna z największych polskich organizacji. Jest wiele mniejszych stowarzyszeń i grup biorących udział w życiu publicznym i społecznym na Litwie.
Czy myśli pani, że któreś z rozwiązań prawnych dotyczących mniejszości narodowych, które wprowadzono w Polsce można byłoby również wprowadzić na Litwie?
Tak jak mówiłam, sytuacja dotycząca mniejszości narodowych w naszych krajach bardzo się różni. Ponadto, musimy mówić o uprawnieniach decyzyjnych na poziomie lokalnym i ogólnokrajowym. Chociaż samorządy na Litwie mają własny zakres uprawnień, to Sejm jest instytucją, której władza rozciąga się na cały kraj.
W jaki sposób Departament ma zamiar współpracować ze wspólnotami narodowymi? Czy planowane jest powołanie jakiegoś organu, który skupiałby przedstawicieli rządu i mniejszości narodowych?
Departament będzie kontynuował swoją działalność poprzez komunikację i współpracę na rzecz dialogu w szerokim zakresie. Pracujemy wspólnie z Radą Wspólnot Narodowych, która reprezentuje wszystkie mniejszości narodowe na Litwie. Jako komisja doradcza Rada składa się przedstawicieli każdej wspólnoty narodowej. Przy podejmowaniu decyzji i w procesie stanowienia prawa w sprawach mniejszości narodowych, Departament zawsze zasięga opinii Rady.
Poprzez współpracę chcemy zapewnić równe prawa i współistnienie wspólnot i mniejszości narodowych oraz wypracowywać propozycje dla władz i instytucji państwowych we wszelkich kwestiach dotyczących mniejszości.
Jak postrzega pani rolę samorządów lokalnych w rozwiązywaniu problemów mniejszości narodowych?
Instytucje samorządowe mają istotne i żywotne znaczenie. Mają największy wpływ na życie społeczne mniejszości narodowych na Litwie. Ludzie zwracają się do instytucji lokalnych z prośbami o rozwiązanie ich problemów w pierwszej kolejności. Te instytucje są zaangażowane we wszelkiego rodzaju wsparcie od spraw miejscowych począwszy po publikację gazet, organizację wydarzeń edukacyjnych, kulturalnych i społecznych.
Czy wydaje się pani, że świadomość społeczna dotycząca spraw mniejszości narodowych na Litwie jest na zadowalającym poziomie? Jeśli nie, to co powinno być zrobione, żeby ją podnieść?
Właśnie dlatego powołano nasz Departament. Mamy szereg programów, w tym dotyczących integracji mniejszości narodowych i promocji ich tożsamości. Kontynuujemy pracę na rzecz niedyskryminacji, równości, tolerancji i inkluzji społecznej. Mamy także w planach edukację obywatelską obok innych działań skupionych na mniejszościach narodowych. Ogólnie rzecz biorąc, Litwini są otwarci i okazują szacunek dla praw, zwyczajów oraz opinii innych żyjących w ich sąsiedztwie.
Czy widzi pani jakąś rolę mediów czy organizacji pozarządowych w podnoszeniu społecznej świadomości problemów mniejszości narodowych?
Litwa jest krajem spójnym i wielokulturowym, chociaż mierzy się z pewnymi międzykulturowymi wyzwaniami. Naszym zadaniem jest pomóc Litwinom zrozumieć pewne zachowania i cechy ludzi innych narodowości żyjących wspólnie z nimi. Zamierzamy rozpowszechniać informacje, które pomogą ludziom pozbyć się stereotypów i obaw. Niestety, niektórzy dziennikarze i komentatorzy polegają bardziej na osobistych poglądach, niż na rzeczywistej sytuacji. Media wciąż traktują mniejszości narodowe stereotypowo. Dlatego mamy zamiar ogłosić konkurs dla dziennikarzy, którzy promują dialog międzykulturowy i zwiększają świadomość dotyczącą litewskich mniejszości narodowych.
Czy Departament planuje wspieranie – organizacyjnie lub finansowo – jakichś inicjatyw mających na celu ochronę dziedzictwa kulturalnego mniejszości narodowych?
To także będziemy robić. Będziemy organizować seminaria, okrągłe stoły, konsultacje w sprawach edukacji obywatelskiej, dziedzictwa historycznego, języka, tradycji i kultury, tożsamości, inkluzji społecznej i zatrudnienia wspólnie z organizacjami pozarządowymi, naukowcami i politykami oraz innymi znaczącymi postaciami. Będziemy prowadzić szkółki, kursy komputerowe, językowe itp. Szczególną uwagę skupiamy na programach edukacji nieformalnej dla mniejszości narodowych w celu wzmacniania ich obyczajów, tradycji i folkloru.
Można postawić wniosek, że problemy mniejszości narodowych na Litwie są już dobrze znane, więc jedyne czego brakuje, to rozwiązania tych problemów. Czy uważa pani taki pogląd za uzasadniony?
Powiedziałabym, że powinniśmy mówić o komunikacji i bliższej współpracy pomiędzy instytucjami państwa i mniejszościami narodowymi, a społeczeństwem jako takim. Litwa może iść dalej drogą europejską poprzez budowanie solidarności między mniejszościami narodowymi oraz ochronę ich praw, dziedzictwa kulturowego i języka. Naszym zadaniem jest rozwijanie dialogu międzyetnicznego i relacji międzykulturowych oraz umacnianie ducha zgody i sprawiedliwości.
Chcemy pomóc Litwinom pozbyć się stereotypów – rozmowa z Vidą Montvydaitė
