Ewelina Mokrzecka, zw.lt: Jakie są najnowsze tendencje w oświacie mniejszości narodowych w Europie?
Elżbieta Kuzborska: W dalszym ciągu głównym zadaniem oświaty mniejszości narodowych w państwach europejskich jest zachowanie i rozwój tożsamości mniejszości, jak również ich efektywna integracja w ramach społeczeństwa obywatelskiego m.in. poprzez dobrą znajomość języka państwowego. Poszczególne państwa wybrały różne modele oświaty mniejszości – od rozwiązania zakładającego naukę wszystkich przedmiotów w języku ojczystym (z osobnym przedmiotem języka państwowego) poprzez oświatę dwujęzyczną (nauka części przedmiotów w języku ojczystym, innych w języku państwowym), po pełne nauczanie w języku państwowym z możliwością nauki języka ojczystego jako osobnego przedmiotu albo naukę języka ojczystego w szkółkach niedzielnych.
Który z tych modeli jest najbardziej efektywny? Co jest najważniejsze w edukacji mniejszości?
W edukacji mniejszości najważniejsza jest jakość – podręczników, dobry poziom przygotowania nauczycieli. Model nauczania posiada zaś znaczenie drugorzędne. Ważne jest, by został on ustanowiony w konsultacji z samymi zainteresowanymi.
W oświacie mniejszości ważny jest zatem szacunek, uszanowanie woli mniejszości, a nie konfrontowanie narzuconego modelu z oczekiwaniami przedstawicieli mniejszości. Oznacza to, że każda reforma edukacji mniejszości powinna być przygotowywana ze szczególną wrażliwością, odpowiednim okresem przejściowym i przy efektywnym dialogu z mniejszościami. Odmienne podejście powoduje opór, brak zaufania i generalnie konflikt.
Jeżeli chodzi o moje zdanie, to nauczanie w języku mniejszości powinno odbywać się w najszerszym możliwym zakresie. Przeprowadzone przez UNESCO badania wykazały, że dzieci najlepiej przyswajają wiedzę w swoim języku ojczystym. W skrócie – oferując nauczanie w języku mniejszości w perspektywie otrzymamy dobrze wyedukowanych obywateli, którzy przyczynią się do rozwoju politycznego i gospodarczego państwa. Odwrotnie – wadliwy system edukacji mniejszości będzie oznaczała negatywne zjawiska społeczne, takie, jak alienację i wykluczenie, ale też obciążenia dla budżetu, m.in. w postaci zasiłków.
Jakiś czas temu uczestniczyła Pani w zorganizowanej w Urzędzie Wysokiego Komisarza OBWE ds. Mniejszości Narodowych dyskusji okrągłego stołu poświęconej temu zagadnieniu. O czym debatowali jej uczestnicy?
Dyskusja została zorganizowana z okazji 20-lecia Rekomendacji Haskich poświęconym prawom oświatowym mniejszości narodowych. Podkreślano ważną rolę oświaty mniejszości w kwestii zachowania pokoju i szerzenia tolerancji. Marginalizowane mniejszości narodowe mogą być źródłem konfliktu, stąd szczególny nacisk kładziono na kwestie związane z jakością nauczania w szkołach mniejszości (nauczania dwujęzycznego), odpowiedniego finansowania szkolnictwa, problemu upolityczniania tematu oświaty mniejszości, włączającego podejścia przy przeprowadzaniu reform oświaty mniejszości (uwzględniania zdania rodziców, uczniów, przedstawicieli mniejszości).
Czyli krajowe i międzynarodowe wyzwania, jakie doprowadziły do przyjęcia Rekomendacji Haskich w 1996 r. pozostają niezmienne?
Okoliczności w poszczególnych państwach, jak i na europejskiej arenie międzynarodowej ewaluowały, jednakże wyzwania w kwestii, nazwijmy to skrótowo: „zarządzania różnorodnością” mają obecnie nie mniejsze znaczenie niż pod koniec XX w. W latach 90. głównym problemem było powstrzymanie i przeciwdziałanie konfliktom na tle narodowościowym, szczególnie w państwach byłego bloku komunistycznego. Obecnie Europa stanęła przed wyzwaniem napływu uchodźców skutkującym wzrostem nietolerancji i ksenofobii, cięć budżetowych w związku z kryzysem finansowym, konfliktem zbrojnym na Ukrainie, gdzie przyczyną rosyjskiej interwencji zbrojnej stało się naruszenie praw mniejszości rosyjskiej.
Powyższe prowadzi do większego niż kilka lat temu negatywnego upolitycznienia kwestii mniejszości. Zapominamy, że oświata mniejszości jest kluczem do integracji, czyli pozwala uniknąć izolacji mniejszości, buduje spójne i silne społeczeństwo. Jest to przy tym drogą dwukierunkową – mniejszości w sposób swobodny pobierają naukę własnego języka i w języku ojczystym, z drugiej strony mają możliwość dobrego opanowania języka państwowego.
Jakie są najważniejsze wyzwania edukacji mniejszościowej w regionie?
W Europie zdobyliśmy wystarczającą wiedzę i wypracowaliśmy sporo mechanizmów, modeli i rekomendacji dotyczących efektywnej edukacji mniejszości, czyli takiej, która gwarantuje zarówno zachowanie mniejszościowej tożsamości, jak i ich integrację. To, czego niektórym rządom obecnie brakuje, to odwaga. Odwaga skorzystania z tych mechanizmów i przekucia ich na politykę państwa, odwaga pełnego i efektywnego dialogu z mniejszościami.
—
Artykuł powstał w ramach projektu „Dialog pomiędzy narodami”, który jest współpfinansowany przez Fundusz Wsparcia Prasy, Radia i Telewizji
