Jeśli spojrzymy na współczesną mapę polityczną, to przekonamy się, że jej różnobarwne kolory oznaczają około 200 państw. Możemy z pewnością stwierdzić, iż państwo to wspólnota ludzi, zamieszkała na określonym terytorium i mająca własny rząd. Bez ludności nie może być państwa, takim przykładem jest Antarktyda, która stanowi tylko terytorium. Odwrotnym przykładem, natomiast może być naród żydowski, który stanowił wspólnotę ludzi dzielących tę samą kulturę i religię, a nie posiadał własnego państwa, gdyż był rozproszony po całym świecie (tworzył diasporę).
Kolejnym istotnym warunkiem do istnienia państwa jest terytorium na którego terenie nie może współistnieć inne państwo. Każde państwo musi posiadać również swój rząd oraz być niepodległe. Co oznacza, że państwo samodzielnie decyduje o swojej polityce wewnętrznej i zagranicznej.
We współczesnym świecie wszystkie państwa są ze sobą połączone więzami gospodarczymi i politycznymi. Doskonały przykład stanowią państwa wchodzące w skład Unii Europejskiej, które powołały przeróżne instytucje i organy mające na celu wzmocnienie jedności między państwami członkowskimi. Taka ogromna ilość i różnorodność więzi łączących państwa Unii Europejskiej nie ogranicza ich niepodległości.
We współczesnym państwie ważną rolę odgrywa przywiązanie obywateli do ojczyzny, co jest szczególnie widoczne u osób przebywających poza granicami swojego kraju. Ta szczególna więź obywateli z państwem jest uwarunkowana tym, że powstało ono na terytorium zamieszkały przez konkretny naród.
Od czasów starożytnych pojęcie państwa kojarzyło się z określonym terytorium, które zamieszkiwał odpowiedni naród nad którym władzę sprawował jego rząd. W czasach nowożytnych to pojęcie zostało poszerzone o takie cechy jak suwerenność i międzynarodowe uznanie. Suwerenność, to niezależność względem innych podmiotów w kwestii stanowienia o sobie.
Kiedy Litwa 11 marca 1990 roku odrodziła swoją państwowość, przede wszystkim zabiegała też o uznanie międzynarodowe.
Kosowo ogłosiło swoją niepodległość 17 lutego, 2008 r., jako Republika Kosowa. Kraj ten jest uznawany przez wiele państw, jednakże formalnie jest państwem nieuznawanym. Od zakończenia wojny domowej był to protektorat administrowany przez ONZ.
Większość istniejących narodów tworzy niezależne państwa. Ich powstanie wiąże się ze wzrostem nastrojów nacjonalistycznych w XVIII i XIX wieku, kiedy to powstała idea, że każdy naród powinien tworzyć niezależne państwo.
Do początku XIX w., ludzie odróżniali siebie od innych według zamieszkiwanego terytorium i przynależności do władcy. Bardzo często państwa nie były zamieszkiwane przez jeden naród, ponieważ ziemie były łączone przez panujących. Po Wielkiej Rewolucji Francuskiej utożsamianie się z konkretnym narodem stawało się wartością.
Główną ideą jednoczącą narody było to, że każdy naród powinien zrzeszyć się we własnym państwie, by móc swobodnie rozwijać się gospodarczo, społecznie i kulturalnie. Dzisiejsze narody dążące do utworzenia własnego państwa są zainteresowane terytorium, na którym stanowią większość. Jednak w czasie tworzenia się państw w XIX w., ruch narodowo-wyzwoleńczy burzył i dzielił państwa, które łączyły terytoria zamieszkałe przez kilka narodów.
W dzisiejszym pojęciu naród jest etniczną wspólnotą kulturową, która charakteryzuje się przede wszystkim językiem ojczystym, tradycją, świadomością historyczną, religią i utrwalonym poczuciem przynależności do małej ojczyzny.
Przynależność narodowa kształtowana jest w całym procesie rozwoju człowieka: w domu rodzinnym, w szkole, w kontaktach międzyludzkich. Naszą narodowość dzisiaj określa to, kim jesteśmy, jak na siebie patrzymy, jak się zachowujemy, czyli jaka jest nasza tożsamość. Nie oznacza to jednak, że człowiek pozbawiony narodu pozbawiony jest jednocześnie swojej tożsamości czy wartości.
Pamiętajmy, że pojęcie nowoczesnego narodu wiąże się ściśle z pojęciem nowoczesnego państwa – naród nie może istnieć bez państwa.
W XVIII w., terytorium państwa Rzeczpospolitej Obojga Narodów zostało podzielone przez mocniejsze państwa sąsiednie. Ale zarówno Polakom jak i Litwinom udało się utworzyć nowoczesne państwa narodowe. Pragnienie narodu litewskiego do posiadania własnego państwa pozwoliło na utworzenie Republiki Litewskiej w 1918-1940 i przywrócenie niepodległości w 1990 r.
Największą przeszkodą do utworzenia państw narodowych jest terytorium, które należy do innego państwa. Wszystkie państwa nie chcą pogodzić się z separatyzmem, czyli z dążeniem narodów do oderwania się wraz z obszarem przez siebie zamieszkałym i utworzenia na nim oddzielnego państwa. Dzisiaj na świecie jest wiele państw narodowych, lecz trudno jest znaleźć zupełnie jednorodne pod względem narodowościowym.
Nie wszystkie narody są na tyle liczne, aby mogły utworzyć i zachować własne państwa. Zamieszkały przez nich teren należy zazwyczaj do terytorium sąsiedniego państwa narodowego. Jako przykład mogą posłużyć Polacy zamieszkali na Litwie albo Lapończycy na północy Skandynawii, Baskowie w Hiszpanii.
Niektóre państwa (np. Stany Zjednoczone) nie są powiązane z żadnym konkretnym narodem. Dzisiaj w tak zwanych państwach narodowych ze względu na prawa człowieka zapewnia się prawa mniejszościom narodowym.
Dziś nawet większe narody, które są w stanie utworzyć własne państwa, nie mieszkają w ściśle określonych granicach. Zazwyczaj w strefie przygranicznej jeden naród przenika na terytorium drugiego. Według danych spisu ludności 84, 2 % ludności naszego państwa stanowią Litwini. Jednak jak widzimy z tabeli zamieszkują tu i przedstawiciele innych narodowości.
Link do nagrania.
Temat 1: Naród a państwo (2)
Istnienie mniejszości narodowych wywołuje w wielu państwach nie zawsze łatwe do rozwiązania problemy. Jeżeli nasza tożsamość została ukształtowana przez wspólnotę narodową, to utożsamiamy siebie z konkretnym narodem. Jeżeli ktoś darzy swój naród szacunkiem i docenia dorobek jego przodków oraz kulturę możemy o nim powiedzieć, że jest patriotą. Nie oznacza to jednak, że otacza podobnym szacunkiem i miłością inne narody. Patriotyzm to przede wszystkim miłość, szacunek i przywiązanie do własnego narodu i jego historii.
Tożsamość narodowa niejednokrotnie przeradzała się w uczucie wyższości nad innymi narodami i grupami etnicznymi. Skrajny nacjonalizm wyrażający się w ślepym wywyższaniu własnego narodu przy jednoczesnej pogardzie i nienawiści wobec innych przeradza się w szowinizm. Szowiniści podobnie jak patrioci kochają swój naród, jednak absolutnie nie tolerują innych mniejszości narodowych zamieszkałych na terenie danego państwa. Dlatego z szowinizmem często łączymy pojęcie nietolerancji. Szowiniści będą siebie określali mianem prawdziwych patriotów. Takie wywyższenie jednego narodu przy jednoczesnym wyeliminowaniu innego nie ma nic wspólnego z patriotyzmem. Takim przykładem może być pochód litewskich nacjonalistów z okazji święta narodowego Litwy, gdzie jego uczestnicy deklarowali swoją miłość do Litwy, niosąc hasła poniżające inne mniejszości narodowe.
Natomiast, jeżeli będziemy mówić o nacjonalizmie, to wyraża się on w miłości do swego narodu, podkreślaniu jego wyjątkowości oraz pragnieniu zbudowania państwa jednolitego etnicznie. Oznacza to, że nacjonaliści wywyższać będą potrzeby własnej grupy narodowej ponad potrzeby innych grup narodowych i etnicznych zamieszkujących dane państwo. Często nacjonaliści dążą również do oderwania się od innych grup narodowych i utworzenia własnego jednorodnego państwa narodowego.
Możemy spotkać też takie postawy, kiedy ludzie nie przywiązują wagi do przynależności narodowej. Nie ma dla nich znaczenia przynależność do określonego narodu. Uważają, że należy odrzucić wszelki dorobek swojego narodu, ponieważ to prowadzi do podziału między ludźmi. Nie czują się oni członkami żadnego narodu i obywatelami żadnego państwa. Takich ludzi przyjęto nazywać kosmopolitami, czyli obywatelami świata. W 1917 r., kiedy powstało państwo bolszewickie, szczególnie aktywnie propagowany był internacjonalizm. Hasłem internacjonalistów było nawoływanie do pojednania wszystkich narodów całego świata.
Można długo dyskutować o problemie narodu i jego prawie do utworzenia własnego państwa i sposobach rozwiązania problemów mniejszości narodowych.
Wzajemne oddziaływanie pomiędzy państwem, a narodem można określić dwoma terminami:
narodotwórcza rola państwa – młode państwo za pomocą działań politycznych, ekonomicznych czy oświatowych doprowadza do zjednoczenia różnych grup etnicznych w jeden zintegrowany naród. Może się to także odbywać na drodze podbojów terytorialnych danego państwa.
państwotwórcza rola narodu – naród, jako grupa społeczna dąży za pomocą określonych działań do stworzenia przez niego własnego i suwerennego państwa.
Współcześnie nadal twierdzi się, że każdy naród ma prawo do samostanowienia. Jednak wydzielanie się nowych państw jest sprzeczne z obecną tendencją do integracji ponadnarodowej. Wiele zależnych narodów (narodów bez państwa) dąży nadal do pełnej suwerenności m.in. Kurdowie, Baskowie. Szczególnie wiele konfliktów na tym tle występuje w Afryce, gdzie granice państw zostały sztucznie narzucone przez państwa kolonialne, które nie zważały na podziały etniczne. Narodowość, identyfikowana z obywatelstwem lub z etniczno-kulturową przynależnością obywateli, żyjących w obrębie społeczeństwa danego państwa, czyli mniejszościami narodowymi. W prawie międzynarodowym nie ma precyzyjnej definicji mniejszości. Dokumenty jedynie określają, że w państwach, w których istnieją “osoby należące do mniejszości etnicznych, religijnych lub językowych nie będą pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem” (art. 27 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Nowy Jork 1966), a także “zapewni się im warunki rozwijania ich tożsamości” (Deklaracja ONZ, Nowy Jork 1992).
W państwie litewskim ustawa zasadnicza, czyli Konstytucja w swoich artykułach określa stosunek pomiędzy państwem, a narodem w następujący sposób:
KONSTYTUCJA REPUBLIKI LITEWSKIEJ
Przyjęta przez obywateli Republiki Litewskiej w referendum przeprowadzonym 25 października 1992 roku głosi:
Artykuł 2
Państwo Litewskie jest tworzone przez Naród. Naród jest suwerenny.
Artykuł 3
Suwerenność Narodu nie może być umniejszana ani ograniczana. Nikomu nie wolno zawłaszczać władzy suwerennej Narodu.
Naród i każdy obywatel mają prawo do stawiania oporu każdemu, kto siłą targnie się na niepodległość Państwa Litewskiego, integralność jego terytorium bądź ustrój konstytucyjny.
Artykuł 9
Najważniejsze problemy Państwa i Narodu są rozstrzygane w drodze referendum.
Decyzję o przeprowadzeniu referendum podejmuje Sejm, w określonych przez ustawę przypadkach.
Referendum przeprowadza się także na żądanie co najmniej 300000 obywateli mających prawa wyborcze.
Sposób zarządzenia i przeprowadzenia referendum określa ustawa.
Najważniejsze pojęcia
Mniejszość narodowa to członkowie narodu zamieszkujący na terenie państwa i stanowiący w tym państwie niewielką część ludności.
Nacjonalizm to postawa charakteryzująca się wywyższaniem potrzeb danego narodu ponad potrzeby innych.
Naród to wspólnota ludzi posługujących się tym samym językiem, posiadająca wspólną historię, normy postępowania oraz najczęściej wspólne państwo.
Obywatelstwo to przynależność danej osoby do danego państwa, z czego wynikają prawa i obowiązki jednakowe dla wszystkich obywateli.
Państwo to organizacja polityczna ludzi, zamieszkujących konkretne terytorium i podlegających konkretnej władzy, która to władza ma wyłączność na użycie siły na tymże terytorium.
Patriotyzm to postawa charakteryzująca się głębokim szacunkiem dla dorobku (językowego, kulturowego, czy prawnego) własnego narodu.
Stereotyp to często nieuprawnione ogólne mniemanie na temat jakiegoś aspektu rzeczywistości, które bywa przypisywane narodom.
Suwerenność to niezależność względem innych podmiotów w kwestii stanowienia o sobie.
Szowinizm to postawa charakteryzująca się wrogością wobec innych narodów, grup etnicznych, ras, kultur itp.
Tożsamość to własne, indywidualne rozumienie tego kim jesteśmy; elementy tożsamości mogą być dzielone z innymi.
Link do nagrania.
Projekt edukacyjny „Europejczycy, Polacy, Obywatele”, Temat 1: Naród a państwo (1)
Europejska Fundacja Praw Człowieka (EFHR) przedstawia innowacyjny edukacyjny projekt „Europejczycy, Polacy, Obywatele“, który ma za cel wdrożenie nowoczesnego programu nauczania przedmiotu wiedza o społeczeństwie (WOS).
Przez 12 tygodni w piątkowych wydaniach “Kuriera Wileńskiego” będą ukazywały się artykuły z poszczególnych tematów WOS. Każdą środę o godz 17.40 tematy te będą przedstawiane na antenie radia “Znad Wilii”.
Po ukończeniu kursu uczestnicy rozwiążą test poprzez internet i będą mieli możliwość wygrać tablet, telefon komórkowy, iPod i inne nagrody! Wszyscy uczestnicy otrzymają dyplomy.
Weź udział w projekcie! Bądź świadomym obywatelem! Formularz, regulamin i więcej informacji na stronie http://wos.efhr.eu/.
