Uroczysty pogrzeb żołnierzy polskich i litewskich w Jewiu

Fot. Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN

Uroczystość odbywa się w asyście polskich i litewskich kompanii honorowych. Przed ołtarzem ustawiono czternaście trumien z opaskami w barwach narodowych Polski i Litwy. Mszę św. koncelebrował abp Gintaras Grušas, metropolita wileński, bp Jonas Ivanauskas, biskup koszedarski, miejscowy proboszcz oraz polscy i litewscy kapelani wojskowi.

„Zarówno dla Polaków jak i dla Litwinów pamięć o tych, którzy przelewali krew za ojczyznę jest silnym spoiwem naszych narodowych tożsamości” – mówił prof. Krzysztof Szwagrzyk, zastępca Prezesa IPN podczas uroczystości pogrzebowej.

Kondukt pogrzebowy odprowadził poległych Polaków i Litwinów na cmentarz w Kurkliszkach, gdzie w asyście wojskowej zostali złożeni we wspólnej, żołnierskiej mogile.

W wrześniu 2022 r. zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN w m. Zawiasy (rej. elektreński na Litwie) odnalazł szczątki 14 osób: polskich i litewskich żołnierzy poległych w walce w 1920 roku.

„Odrodzone państwa były efektem wysiłku patriotycznego swoich żołnierzy i obywateli oraz determinacji i silnej tożsamości narodowej” – wskazał w nadesłanym liście sekretarz stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej Wojciech Skurkiewicz. Podkreślił on, że „znaki pamięci toczonych wówczas walk stanowią groby wojenne, w których spoczywają obok siebie żołnierze nierzadko walczący wówczas po przeciwnych stronach frontów”.

Ambasador Polski na Litwie Urszula Doroszewska podczas uroczystości oceniła, że „zbrojny konflikt polsko-litewski sprzed 100 lat to temat bolesny dla obu narodów, jednak coraz częściej potrafimy o nim rozmawiać bez złych emocji i uprzedzeń”.

Z kolei mer miasta Elektreny, Kestutis Vaitukaitis powiedział, że „to bardzo smutne, ale nawet po stuleciu od zakończenia walk o niepodległość wciąż mamy zapomniane miejsca pochówku żołnierzy, opuszczone groby bohaterów”. „Cieszę się, że wspólnie udało nam się zrealizować niezwykle ważną misję i naprawić ten historyczny błąd” – dodał.

W lipcu 1920 r. przy stacji kolejowej Zawiasy (30 km na północny zachód od Wilna) odbyła się jedna z ostatnich potyczek w czasie konfliktu polsko-litewskiego 1919–1920 roku. Polegli żołnierze polscy i litewscy zostali pochowani we wspólnej mogile, przy szlaku kolejowym Wilno-Kowno. Z dokumentów archiwalnych wynika, iż we wspólnym grobie pochowano wówczas 4 polskich i 7 litewskich żołnierzy.

Po nawiązaniu stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Litwą (1938 r.) wzniesione zostało betonowe upamiętnienie wraz z krzyżem, które jednak – z biegiem lat – również uległo znacznemu zniszczeniu i zatarciu. W 2021 r., z inicjatywy samorządu rejonu elektreńskiego, litewscy archeolodzy przeprowadzili prace poszukiwawcze w domniemanym miejscu pochówku. Nic nie odnaleziono, dlatego w następnym roku lokalny samorząd zwrócił się o pomoc do Konsulatu RP, a następnie do Instytutu Pamięci Narodowej.

Na podstawie analizy dokumentów historycznych oraz wyników wizji lokalnej wytypowano nowy obszar, oddalony o ponad kilometr od miejsca wcześniejszych badań. Wyznaczono teren, na którym znajdował się betonowy nagrobek datowany na rok 1938, odnaleziony podczas wizji lokalnej. Od 13 do 23 września 2022 r. zespół Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN, pod kierunkiem archeologów Diany Oleinik (MB Archeostudija) i Michała Siemińskiego (IPN), przeprowadził prace poszukiwawcze w wytypowanym miejscu.

W wyniku prac odnaleziono mogiłę i ekshumowano z niej szczątki 14 osób. Odnaleziono przy nich m.in. elementy wyposażenia i umundurowania wojskowego, w tym guziki mundurowe, puszkę przeciwgazową, przedmioty o charakterze militarnym oraz rzeczy osobiste (m.in. zegarek, lusterko, różaniec z drewnianymi paciorkami, monety). Przy jednym ze szkieletów znaleziono także fragment pocisku.

Lokalizacja mogiły, trudności w dotarciu do miejsca oraz niebezpieczeństwo uszkodzenia szczątków podczas ewentualnych prac ziemnych w przyszłości zdecydowały o podjęciu szczątków i pochowaniu ich w nowym miejscu. Zabezpieczono także materiał kostny do badań genetycznych w celu ustalenia tożsamości poległych żołnierzy.

Prace realizowane były przy wsparciu wolontariuszy Stowarzyszenia Odra–Niemen.

Dokumentacja fotograficzna z prac poszukiwawczych: Lazdėnai: odnaleziono szczątki żołnierzy polskich i litewskich poległych w 1920 r. – Wiadomości Znad Wilii (zw.lt)