Decyzja wejdzie w życie 10 kwietnia 2026 roku, dając Sejmowi i odpowiednim instytucjom czas na przygotowanie zgodnych z Konstytucją zmian ustawodawczych.
Dyskryminacja ze względu na stan cywilny
„Prawo do skorzystania z zapłodnienia wspomaganego nie może zależeć od tego, czy dana osoba pozostaje w związku małżeńskim, czy partnerskim. Taka regulacja narusza konstytucyjną zasadę równości wobec prawa” – podkreślił przewodniczący Trybunału Gintaras Goda, odczytując orzeczenie.
Zdaniem sędziów, obecna ustawa ogranicza prawa obywateli ze względu na ich sytuację rodzinną, co stanowi nieuzasadnione różnicowanie dostępu do świadczeń zdrowotnych. Konstytucja nakłada na państwo obowiązek zapewnienia opieki zdrowotnej wszystkim obywatelom, niezależnie od ich statusu cywilnego czy rodzinnego.
Brak medycznego uzasadnienia dla różnicowania
Trybunał uznał, że nie istnieją żadne obiektywne przesłanki, które uzasadniałyby traktowanie samotnych kobiet i nieformalnych par w sposób odmienny od par małżeńskich. Tymczasowe odroczenie wejścia w życie wyroku uzasadniono koniecznością uniknięcia chaosu prawnego oraz zapewnienia czasu na zmianę przepisów przez ustawodawcę.
Wnioski poselskie i głosy krytyki
Postępowanie zostało wszczęte na wniosek dwóch grup poselskich, które zwróciły uwagę, że obecne przepisy naruszają godność samotnych kobiet oraz par niepozostających w małżeństwie, uniemożliwiając im realizację potrzeby rodzicielstwa, mimo że bezpłodność jest uznawana za chorobę, a in vitro za jeden z efektywnych, naukowo uzasadnionych sposobów jej leczenia.
Wskazano również, że obowiązujące na Litwie regulacje odbiegają od praktyki większości państw europejskich, gdzie zapłodnienie wspomagane dostępne jest również dla nieformalnych związków i samotnych kobiet.
Niezgoda w Sejmie
W czerwcu 2023 roku Sejm odrzucił projekt ustawy zgłoszony przez posłankę Morganę Danielę, zakładający rozszerzenie dostępu do procedur in vitro na wszystkie kobiety, niezależnie od ich stanu cywilnego. Przeciwnicy tej inicjatywy twierdzili wówczas, że byłby to krok w stronę realizowania „osobistych pragnień”, a nie leczenia rzeczywistych problemów zdrowotnych.
Obecna ustawa dopuszcza procedurę in vitro jedynie w przypadku, gdy wykorzystywane są komórki rozrodcze kobiety i jej męża lub partnera, a para zawarła związek małżeński lub formalną umowę partnerską.
