„Dziękuję, że ani przez chwilę nie zdradziliście wolności. I nie tylko w trakcie tych okrutnych 323 dni rozpętanej przez Rosję nieludzkiej wojny. Stale odczuwamy wasze wsparcie” – powiedział prezydent Zełenski, przemawiając zdalnie do uczestników uroczystości w litewskim parlamencie.
Prezydent zauważył, że Ukraina toczy obecnie wojnę z imperium, którą przed 32 laty rozpoczęła Litwa.
„Jesteśmy teraz razem na drodze do ostatecznego zwycięstwa nad tym imperium” – podkreślił i wskazał, że, gdy Rosja atakowała Ukrainę, myślała również o zajęciu innych krajów europejskich, a idąc na Kijów, „marzyła o tym, by iść na Wilno, Warszawę i Pragę”.
„Gdy doprowadzimy tę wojnę do końca pewnym zwycięstwem nad agresorem, Rosja nie będzie już mogła niczego dyktować narodom Europy” – oświadczył Zelenski.
Przewodnicząca Sejmu Litwy Viktorija Čmilytė-Nielsen oceniła, że przyznanie Nagrody Wolności w 2022 roku Zełenskiemu, „prezydentowi walczącej Ukrainy, którego wysiłki na rzecz powstrzymania agresji i obrony wolności, są nie do przecenienia, jest absolutnie uzasadnione”.
„Jako prezydent Ukrainy stoi na czele ukraińskiej walki o wolność, inspirując miliony ludzi zarówno na Ukrainie, jak i poza jej granicami swoim osobistym przywództwem i przykładem” – oznajmiła Viktorija Čmilytė-Nielsen.
Nagroda Wolności, ufundowana przez sejm Litwy, przyznawana jest osobom zasłużonym w walce o wolność, demokrację i prawa człowieka. Jej celem jest również uczczenie wkładu osób i organizacji w rozwój współpracy międzypaństwowej w walce o samostanowienie i suwerenność narodów Europy Środkowej i Wschodniej.
Nagroda Wolności wręczana jest 13 stycznia podczas uroczystych obchodów Dnia Obrońców Wolności upamiętniających krwawe wydarzenia 13 stycznia 1991, gdy Litwa broniła się przed sowiecką agresją, a od kul i pod gąsienicami czołgów armii radzieckiej zginęło 14 osób, a kilkaset zostało rannych.
Litwa była pierwszym krajem wchodzącym w skład ówczesnego ZSRR, który – 11 marca 1990 roku – uchwalił Akt Niepodległości. Litewski parlament podjął wówczas uchwałę o przekształceniu Litewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej w Republikę Litewską i przywrócił jej tradycyjne symbole narodowe, m.in. godło państwowe – Pogoń.
W ślad za Litwą poszły dwie pozostałe republiki bałtyckie – Łotwa i Estonia. Stało się to możliwe m.in. dzięki temu, że w drugiej połowie lat 80. w ZSRR doszło do spontanicznego wzrostu nastrojów antyradzieckich i odrodzenia się tendencji niepodległościowych.
W końcu lat 80. w ramach wprowadzonej wcześniej przez przywódcę ZSRR Michaiła Gorbaczowa polityki głasnosti (jawności) i pieriestrojki (przebudowy) w państwach bałtyckich powstały ruchy na rzecz demokratyzacji życia społecznego i politycznego. Na Litwie był to Sajudis. Z czasem, przy coraz większym poparciu społecznym, kraje bałtyckie zaczęły się domagać większych swobód i wolności, początkowo w ramach ZSRR, a potem zażądały całkowitej niepodległości. Odrzucono konstytucję ZSRR i zaczęto wprowadzać własne ustawodawstwo.
Gorbaczow, który początkowo liczył, że nowo powstające w krajach bałtyckich ruchy demokratyczne będą stanowiły oddolne poparcie dla jego politycznych i ekonomicznych reform, zaczął się niepokoić rozwojem wydarzeń. Do dziś nie jest do końca jasne, jaką rolę odegrał zmarły 30 sierpnia 2022 r. w Moskwie w wieku 91 lat Gorbaczow w wydarzeniach styczniowych 1991 r. na Litwie. Uważa się, że sparaliżowany perspektywą rozpadu ZSRR uległ tym siłom na Kremlu, które postanowiły rozprawić się ze zbuntowanymi republikami bałtyckimi.
