W swych punktach art. 5 ust. 2, zapewnia ochronę mniejszości narodowych przed działaniami lub praktykami mającymi na celu asymilację osób należących do mniejszości narodowych wbrew ich woli,
Art. 14 ust. 2, uznaje prawo mniejszości narodowych do nauki ich języka lub nauczania w ich języku.
Warto zwrócić uwagę na działania Europejskiej Fundacji Praw Człowieka (EFHR) podjęte w ochronie placówek dydaktycznych dedykowanych dla mniejszości narodowych.
Najwięcej rozgłosu zyskała sprawa z rejonu Trockiego: sprawa dotyczy dwóch szkół – Gimnazjum im. Longina Komołowskiego w Połukniu oraz Szkoły Podstawowej im. Andrzeja Stelmachowskiego w Starych Trokach. EFHR interweniowała w sprawie praw uczniów w powyższych szkołach. Wymienione szkoły w planach samorządu Trockiego mają podlegać reorganizacji i być przekształcone w filię innej placówki.
EFHR uważa, że podjęte w lutym działania samorządu rejonu Trockiego, mające na celu reorganizację placówek oświatowych polskich w tym rejonie mogą spowodować naruszenie przepisów Konwencji.
Jest pełno obaw, ponieważ szkoły pozbawione dofinansowania, mogą zostać zamknięte. Samorządy borykają się z wieloma problemami finansowymi, w konsekwencji mogą nie mieć wystarczająco środków by utrzymać niepełne klasy.
Dnia 28 lutego EFHR wystosowała pismo do Dyrektora Administracji Sądu Rejonu Trockiego oraz do władz polskich i litewskich, wyrażając obawę o dalsze losy placówek oświatowych dla mniejszości polskich w tym rejonie. Ponownie przypominamy, że podpisana przez rząd litewski Konwencja ramowa o ochronie mniejszości narodowych wymaga od Państwa powstrzymania się od działań mających na celu asymilację osób należących do mniejszości, a także uznaje prawo mniejszości do ich języka oraz nauczania w ich języku.
W 2021 Ministerstwo Edukacji i Sportu Republiki Litewskiej przedstawiło raport z analizy systemu edukacji oraz wnioski, plany, dotyczące szkół mniejszości narodowych.
Warto zauważyć, że kwestia finansowania szkół mniejszości narodowych jest dużym problemem ponieważ liczba uczniów na całej Litwie jest coraz mniejsza. Jest to niezwykle kłopotliwe dla samorządów, które są zobowiązane do zapewnienia funduszy na utrzymanie mniejszych klas (poniżej 8 uczniów w klasie).
Niepokój w fundacji budzi planowane zmniejszenie dofinansowania nawet do 0 procent w ciągu 2 lat do klas niepełnych w szkołach mniejszościowych.
Fundacja EFHR widzi, że reorganizacja funkcjonowania placówek szkolnych mniejszościowych tylko i wyłącznie z powodów finansowych może spowodować ich zamknięcie a w konsekwencji utratę tożsamości polskiej, zapomnienie o jej tradycji kulturze i języku.
EFHR od samego początku pilnie obserwuje sytuację. Staramy się znaleźć rozwiązanie wspierające polskie placówki, interweniowaliśmy do wszystkich władz na szczeblu państwowym.
Walka o przetrwanie polskich szkół w Rejonie Trockim została częściowo wygrana: Wileński Okręgowy Sąd Administracyjny zawiesił działanie uchwały samorządu trackiego o reorganizacji tych 2 szkół. Jest to dla mniejszości narodowych przykład pierwszego zwycięstwa. Jednocześnie pragniemy Państwa poinformować, że ta decyzja Sądu jest w trakcie zaskarżania.
W czerwcu bieżącego roku EFHR wystąpiła do Sądu o włączenie reprezentowanej przez nas społeczności Wspólnoty Mieszkańców Połuknia „Dienmedis” jako zainteresowanej strony. Oczekują na odpowiedź z Sądu w tej sprawie.
Sytuacja jest nieustannie obserwowana przez pracowników Fundacji, tak jak wszelkie nowe inicjatywy rządu.
