„To jest zaszczyt dla Parlamentu Europejskiego i zobowiązanie do dalszych działań na rzecz procesów demokratycznych, (…) obrony wolności i naszych wartości” – powiedziała przewodnicząca PE Roberta Metsola, odbierając nagrodę.
Przewodnicząca PE podkreśliła, że litewska „Nagroda Wolności jest wręczana w czasie trwającej brutalnej i nieprawnej (rosyjskiej) inwazji na Ukrainę” i zaznaczyła, że „będziemy nadal wspierać Ukrainę politycznie, finansowo i humanitarnie, będziemy izolować Rosję i dążyć do pociągnięcia do odpowiedzialności przestępców wojennych”.
Nagroda Wolności została przyznana za „wysiłki na rzecz wzmocnienia demokracji i praw człowieka oraz swobodne korzystanie z prawa narodów do samostanowienia i suwerenności narodów, za ciągłe dążenie do sprawiedliwości historycznej, za wsparcie Litwy w jej drodze do wolności i wspieranie krajów bałtyckich okupowanych przez Związek Radziecki w walce o niepodległość, za wsparcie dyplomatyczne oraz wkład w integrację Litwy z Unią Europejską”.
Nagroda została ustanowiona w 2011 roku. Jest przyznawana osobom i organizacjom za szczególny wkład w obronę praw człowieka, rozwój demokracji, walkę o wolność narodów Europy Środkowo-Wschodniej.
W poprzednich latach Nagrodę otrzymali m.in Siergiej Kowalow – rosyjski naukowiec, obrońca praw człowieka i radziecki dysydent, Antanas Terleckas – więzień polityczny, założyciel Ligi Wolności Litwy i arcybiskup Sigitas Tamkeviczius – założyciel w czasach radzieckich podziemnego pisma „Kronika Kościoła Katolickiego Litwy”, Adam Michnik -redaktor naczelny „Gazety Wyborczej”, liderka białoruskiej opozycji Swiatłana Cichanouska. W ubiegłym roku uhonorowany nią został prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski.
Litwa była pierwszym krajem, wchodzącym w skład ówczesnego ZSRR, który – 11 marca 1990 roku – uchwalił Akt Niepodległości. Na początku stycznia 1991 roku Moskwa wysłała na Wilno wojska. W nocy z 12 na 13 stycznia bezbronni ludzie zebrali się przy strategicznych obiektach w litewskiej stolicy, by nie dopuścić do ich zajęcia. Od kul i pod gąsienicami czołgów armii radzieckiej zginęło wówczas 14 osób, a kilkaset zostało rannych.
W ślad za Litwą poszły dwie pozostałe republiki bałtyckie – Łotwa i Estonia. Stało się to możliwe m.in. dzięki temu, że w drugiej połowie lat 80., po objęciu władzy przez Michaiła Gorbaczowa w ZSRR, doszło do spontanicznego wzrostu nastrojów antyradzieckich i odrodzenia się tendencji niepodległościowych.
