„Podczas upamiętniania Holokaustu wszyscy powtarzają ‚pamiętamy’ i ‚nigdy więcej’. Mimo to wiele osób wciąż nie wie, że podczas Holokaustu, wraz z Żydami, eksterminowano również Romów ze względu na pochodzenie etniczne, a w większości krajów europejskich grupa ta nadal doświadcza dyskryminacji. Aby nie tylko pamiętać tragiczną historię, ale także zapobiegać powodowanej przez nią nienawiści i straszliwym zbrodniom przeciwko ludzkości, musimy otwarcie mówić o wciąż istniejących wyzwaniach i przejawach narodowego, etnicznego braku szacunku lub nienawiści” – zaznacza Vida Montvydaitė, szef Departamentu Mniejszości Narodowych.
Każdego roku, 2 sierpnia zamordowani Romowie zostają uhonorowani pod pomnikiem w Ponarach, czyli największym miejscu masowych mordów organizowanych przez reżim nazistowski. 1941-1944 Wileński Oddział Specjalny pod dowództwem niemieckiej policji bezpieczeństwa i SD rozstrzelał prawdopodobnie 50-70 tys. osób, z których większość stanowili Żydzi z Wilna i Wileńszczyzny oraz Romowie prześladowani przez reżim nazistowski z powodów rasowych, społeczno-ekonomicznych i ideologicznych.
Historia litewskich Romów, którzy byli prześladowani, zabijani, wywożeni do obozów koncentracyjnych i pracy przymusowej podczas hitlerowskiej okupacji niemieckiej, nie jest jeszcze powszechnie znana, a ludobójstwo Romów jest często nazywane „zapomnianym Holokaustem”. Naukowcy uważają, że liczba zabitych w Auschwitz Romów może sięgać od 19 do 23 tys. osób, w Europie ofiarami tego ludobójstwa stało się łącznie około pół mln Romów.
Opublikowane wnioski Międzynarodowej Komisji do Oceny Zbrodni Hitlerowskich i Sowieckich Reżimów Okupacyjnych na Litwie stwierdzają, że w 1942 r. na okupowanej przez hitlerowskie Niemcy Litwie rozpoczęły się masowe aresztowania Romów, wywożonych do obozów koncentracyjnych i obozów pracy.
Los reszty na Litwie był smutniejszy. Wędrujących Romów schwytanych przez nazistów rozstrzeliwano zazwyczaj na miejscu, a członkowie tej narodowej społeczności byli więzieni w obozach i uznani za bezużytecznych, w tym wiele kobiet, dzieci i starców, masowo ginęli. Wielu Romów zginęło w dziewiątym forcie w Kownie, w Ponarach, a zwłaszcza w obozie Prawieniszek, gdzie egzekucje nie zawsze odbywały się przez rozstrzelanie, ale często przez grzebanie w ziemi jeszcze żywych ludzi, zwłaszcza dzieci. Według oficjalnych danych na Litwie podczas niemieckiej okupacji zginęło w sumie około 500 Romów, czyli około co trzeci litewski Rom.
Według spisu ludności z 2011 r. na Litwie mieszkało 2115 Romów, z czego jedna trzecia w Wilnie.
Mieszkający na Litwie Romowie rozwinęli charakterystyczny dialekt języka romskiego, który zaliczany jest do dialektów bałtyckich. Jego podstawą jest język romski.
Romowie nie mają wspólnej religii – wyznają dominującą religię w osiedlu. Litóvska romá (Romowie litewscy) – historyczna i najliczniejsza grupa etniczna Romów litewskich i lotfítka romá (tak nazywają siebie Romowie mieszkający na granicy z Łotwą) to katolicy; kotliárs – po II wojnie światowej Romowie – wyznawcy prawosławia, którzy przenieśli się na Litwę z obecnego terytorium Mołdawii; w Zagarze mieszka romska społeczność protestancka.
