„W skomplikowanych okolicznościach przed 450 laty Wielkie Księstwo Litewskie i Korona Polska zawarły unię. To był bezprecedensowy twór państwowy. W Lublinie powstała wielonarodowa ojczyzna oparta na wartościach republikańskich, tolerancji i wzajemnym szacunku” – przypomniał zebranym Pranckietis.
Szef litewskiego parlamentu zaznaczył, że mimo upadku Rzeczpospolitej jej obywatele walczyli o niepodległość w powstaniach listopadowym i styczniowym. „Dzisiaj Litwa i Polska są samodzielnymi państwami, które łączy strategiczne partnerstwo (…) Idee Unii Lubelskiej są nadal żywe, czego dowodem jest ten obraz” – dodał Pranckietis.
Organizatorami wystawy są Muzeum Lubelskie w Lublinie, Pałac Władców w Wilnie we współpracy z Instytutem Polskim oraz Ambasadą RP w Wilnie. Razem z jednym z najbardziej znanych dzieł Matejki na wystawie oglądać będzie można sześćdziesiąt dzieł sztuki z XVII-XX wieku przedstawiających zarówno Unię Lubelską z 1 lipca 1569 roku, jak i historię i znaczenie Lublina na mapie Europy.
„To dla mnie wielki zaszczyt, że mogę być dzisiaj w Wilnie i reprezentować Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w dniu upamiętniającym wielkie wydarzenie w historii Litwy. 450-lat temu zawarliśmy związek z Litwą patrząc w przyszłość, ale szanując również nasze dziedzictwo. Dzisiaj w dniu Święta Litewskiej Państwowości chcemy pokłonić się temu dziedzictwu i uczcić moment w którym rodziła się Litwa, jako zjednoczone państwo. To dzień, w którym na skroniach księcia Mendoga spoczęła królewska korona. Co było informacją ważną dla naszych sąsiadów na Wschodzie oraz dla całej Europy. Było informacją, że naród litewski zajmuje należne mu miejsce w świecie zachodnim. Świecie cywilizacji chrześcijańskiej” – oświadczył podczas otwarcia marszałek Sejmu RP Marek Kuchciński.
„Istotą rzeczy Rzeczpospolitej było równoprawność Litwy w Unii, gdzie nastąpiło spotkanie i połączenie obu naszych państw w sferze parlamentaryzmu, polityki zagranicznej, obrony. Dlatego jesteśmy dziś w Wilnie z wielkim dziełem Jana Matejki, które łączy wszystkie możliwe płaszczyzny. Jest to monumentalne dzieło dokumentujące to wielkie wydarzenie. Ukazuje relacje polsko-litewskie uhonorowane zawarciem unii, jako pewna ciągłość i proces. Proces, ponieważ niektóre postacie z obrazu Jana Matejki nie żyły już w momencie zawierania Unii, ale swoim życiem przyczyniły się do jej finalizacji” – podkreślił marszałek, którego zdaniem dzięki porozumieniu polsko-litewskiemu „powstała wspólnota duchowa, kulturalna, wiary i wartości”.
„Blisko 400 lat po zawarciu Unii Lubelskiej narody Europy przystąpiły do tworzenia nowej wartości, która następnie rozwijała się i stała się swojego rodzajem sukcesorem Unii Lubelskiej. To Unia Europejska w skład której wchodzimy my, a do czego dążą również niektórzy z naszych sąsiadów. W tamtych czasach państwo wyzwoliło w nas myślenie wspólnotowe i sojusznicze. Mimo, że Unia nie istnieje już w sensie prawnym, myślenie te wciąż jest obecne” – dodał Kuchciński.
„Dzisiaj Unię Lubelską odbieramy, jako pierwowzór UE i NATO. Faktycznie Unia Lubelska obroniła Polskę i Litwę od zewnętrznych zagrożeń oraz zapoczątkowała modernizację społeczeństwa. Jednym z najważniejszych namacalnych akcentów Unii Lubelskiej na Litwie był III Statut Litewski, który funkcjonował prawie do końca wieku XVIII łącząc mieszkańców kraju wobec absolutyzmu władzy” – powiedział minister kultury Litwy Mindaugas Kvietkauskas.
Dzieło Matejki powstało w roku1869 r. z okazji 300-lecia zawarcia Unii Lubelskiej. Obraz sugestywnie odzwierciedla atmosferę przedstawianych wydarzeń oraz ich kontekst historyczny. Monumentalny obraz przedstawia końcowy etap Sejmu Lubelskiego – przysięgę unijną w renesansowej sali Zamku w Lublinie. Uwaga artysty skupia się na królu Polski i Wielkim Księciu Litewskim Zygmuncie Auguście (1544/1548–1572), inicjatorze i orędowniku porozumienia.
Obraz Jana Matejki mistrzowsko odzwierciedla nastroje świadomości i tożsamości historycznej, aktualne oraz mające znaczenie do dziś. Do II wojny światowej obraz „Unia Lubelska” był przechowywany w Muzeum Lubomirskich we Lwowie, w czasie wojny wywieziony do Wiśnicza, następnie – na Dolny Śląsk. W 1945 r. obraz przeniesiono do Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1957 r. jest na stałe eksponowany w Muzeum Lubelskim.
W 2009 r. w ramach 440-lecia Unii Lubelskiej oraz jako ważna część wystawy „Unia Lubelska i jej epoka w twórczości Jana Matejki” razem z innymi dziełami polskiego twórcy był eksponowany w Muzeum Sztuki Użytkowej w Wilnie.
W 1999 r. dużym zainteresowaniem wilnian i gości stolicy cieszyło się inne płótno Jana Matejki „Bitwa pod Grunwaldem” również eksponowana w Muzeum Sztuki Użytkowej. Podczas niniejszej wystawy obrazowi „Unia Lubelska” towarzyszyć będzie prezentacja blisko 60 obrazów sztalugowych i rycin ze zbiorów Muzeum Lubelskiego obrazujących bogatą historię miasta, ze szczególnym wyeksponowaniem miejsc, w których albo prowadzono obrady sejmu unijnego, albo szczególnie uroczyście świętowano proklamację powstania nowego państwa – Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Organizowana z okazji 450-lecia zawarcia Unii Lubelskiej międzynarodowa wystawa „Lublin – miasto unii Litwy i Polski“ stwarza doskonałą okazję do przypomnienia jednego z najważniejszych wydarzeń politycznych Europy Środkowo-Wschodniej XVI w. Jednocześnie wystawa ukazuje historyczną łączność polityki oraz kultury Litwy i Polski, jak również ścisłe więzi przez stulecia łączące te dwa państwa i narody.
Wystawa została objęta patronatem honorowym Marszałka Sejmu Republiki Litewskiej prof. Viktorasa Pranckietisa, Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej Marka Kuchcińskiego, Marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej Stanisława Karczewskiego.
Projekt dofinansowano ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP, Marszałka Województwa Lubelskiego Jarosława Stawiarskiego, Prezydenta Miasta Lublin Krzysztofa Żuka.
Organizatorzy: Muzeum Narodowe Pałac Wielkich Książąt Litewskich oraz Muzeum Lubelskie w Lublinie, Instytut Polski w Wilnie, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie
