Dwukrotnie w 1905 r. i 1909 r. roku Orzeszkowa była nominowana do nagrody Nobla, choć nigdy jej nie dostała. W 1906 otrzymała nagrodę im. F. Kochmana. Orzeszkowa była jedną z pierwszych polskich kobiet, które publicznie zabierały głos w sprawie emancypacji. „Marta” to jedna z pierwszych polskich powieści feministycznych o prawie kobiet do wykształcenia i pracy. O konieczności wyzwolenia kobiet z mieszczańskiej obyczajowości, usamodzielnienia się ich Orzeszkowa pisała w 1870 roku w rozprawie: „Kilka słów o kobietach”. W 1886 r. zostaje powołana tajna organizacja Koła Kobiet Korony i Litwy pod patronatem Orzeszkowej i Marii Konopnickiej.
Przeżycie pokoleniowe, lektury oraz doświadczenia społeczne w naturalny sposób zbliżyły Orzeszkową do pozytywistów. Nie podzielała tylko ich serwilizmu politycznego i całe życie pielęgnowała romantyczną tradycję patriotyczną. Również jej poglądy na literaturę i ich ewolucja wpisywały się w dynamikę pozytywizmu.
„Autor, natchnionym słowem depcący zło, a podnoszący dobro i prawdę, z ciemności tworzy światło, dzieci podnosi do godności człowieczeństwa” – pisała Orzeszkowa. Zgodnie z tendencją pozytywistyczną ceniła głównie powieść i przyznawała jej funkcję kształtowania świadomości społecznej, stąd dydaktyzm i tendencyjność, które często drażnią współczesnego czytelnika. Z czasem jednak dydaktyzm przekształcił się w dojrzały realizm. Powieści Orzeszkowej przestają być jedynie ilustracją założonej tezy, pisarka zaczyna przedstawiać złożoność życia. „Dziurdziowie” i „Cham” to książki dające obraz polskiego społeczeństwa drugiej połowy XIX wieku, „Nad Niemnem” to cała panorama popowstaniowej grodzieńszczyzny.
W ostatnim okresie twórczości Orzeszkowa – nie rezygnując całkiem z realizmu – przyswoiła sobie pewne elementy dominującej wówczas poetyki Młodej Polski: subiektywizm, pogłębioną analizę psychologiczną połączoną z liryzmem i poetycznością języka, choć o modernistach i dekadentach miała opinię raczej niepochlebną.
