Redakcja ZW.LT: Jakie był kluczowe wydarzenia i procesy, które doprowadziły do ogłoszenia odrodzenia niepodległości Litwy 11 marca 1990 roku?
Dr Tomasz Bożerocki: Walka o niepodległość Litwy trwała nieprzerwanie od początku sowieckiej okupacji w 1940 roku, przyjmując różne formy oporu. Po zakończeniu fazy zbrojnego oporu partyzanckiego w latach 1944-1945, walka przyjęła bardziej pokojowy charakter, obejmujący takie formy jak demonstracje, bojkoty i drukowanie ulotek. Mimo represji i brutalnego terroru sowieckiego, społeczeństwo nie przestawało dążyć do wolności.
Przełomowym momentem okazały się reformy Gorbaczowa, w tym perestrojka, która umożliwiła częściową demokratyzację ZSRR. W tym kontekście powstał ruch Sajūdis, który stał się platformą walki o niepodległość Litwy. W wyniku rosnącego zmęczenia społeczeństwa totalitaryzmem, w krajach bałtyckich rozpoczęły się wspólne protesty, w tym spektakularne akcje i marsze, które miały na celu likwidację skutków Paktu Ribbentrop-Mołotow. Reformy Gorbaczowa stworzyły warunki do realizacji dążeń niepodległościowych, w tym umożliwiły przeprowadzenie referendum i wolne wybory, które stały się kamieniem węgielnym dla niepodległości Litwy.
ZW.LT: Jakie znaczenie miał Akt Odrodzenia Niepodległości dla Litwy i całego regionu w kontekście upadku ZSRR?
Dr T. B. : W upadku bloku socjalistycznego Litwa odegrała kluczową rolę, stając się pierwszym krajem, który ogłosił niepodległość i stanowczo utrzymał ją, nie wracając do ZSRR. Ten krok zapoczątkował demontaż systemu socjalistycznego nie tylko w krajach bałtyckich, ale także w całym Związku Sowieckim. Po ogłoszeniu niepodległości przez Litwę, Moskwa uznała to za początek procesu, który może nie zatrzymać się na Litwie, co stanowiło zagrożenie dla stabilności całego ZSRR.
Pomimo tego, że państwa zachodnie nie spieszyły się z uznaniem Litwy, obawiając się możliwych konsekwencji dla Rosji, Litwa utrzymała kurs na niepodległość. 13 stycznia, w dramatycznej nocy, gdy sytuacja była niepewna, przewodniczący Rady Najwyższej Litwy pozostał na miejscu, gotów podjąć decyzje w obliczu zagrożenia. Co ważne, pod aktem niepodległości Litwy z 1990 roku podpisali się również trzej Polacy: Medard Czobot, Zbigniew Balcewicz oraz Czesław Okińczyc. To historyczne wydarzenie podkreśla solidarność z Litwą w jej dążeniu do wolności.
ZW.LT: Jak wyglądały pierwsze miesiące po ogłoszeniu niepodległości? Z jakimi wyzwaniami musiały zmierzyć nowe władze Litwy?
Dr T. B. : W 1990 roku Litwa stanęła przed poważnym wyzwaniem, kiedy ZSRR rozpoczął blokady ekonomiczne, w tym ograniczenia dostaw energii, co pogłębiło zależność kraju od Moskwy. To stanowiło jedno z największych wyzwań dla nowej władzy. Sowieci, próbując osłabić determinację Litwinów, wspierali ruchy antypaństwowe w społeczeństwie, takie jak organizacje weteranów czy inne grupy, które miały podzielić naród i skłonić Litwę do rezygnacji z niepodległości. Jednak te działania okazały się nieskuteczne, ponieważ piąta kolumna była słaba i nie miała większego wpływu na mobilizację społeczną, która pozostała silnie zjednoczona w dążeniu do wolności.
ZW.LT: Jaka była rola społeczności polskiej na Litwie w tym okresie?
Dr T. B. : Polacy mieszkający na Litwie, zwłaszcza na terenach Wielkiego Księstwa Litewskiego, zawsze czuli się częścią tej ziemi, a nie przybyszami. Byli współodpowiedzialni za losy kraju, tak jak Litwini. W obliczu zmian nie można było stać z boku, trzeba było działać. Dobrze, że ci, którzy mieli odwagę, wykorzystali tę szansę i wzięli udział w dążeniu do niepodległości Litwy.
ZW.LT: Z perspektywy 35 lat niepodległości, jak ocenia Pan dzisiejszą sytuację geopolityczną, zarówno w kontekście regionu, jak i globalnym?
Dr T. B. : Rosja, pod rządami Putina, stanowi poważne zagrożenie, próbując odbudować swoje imperium. Używa różnych taktyk, w tym wojny informacyjnej, by manipulować opinią publiczną i wpłynąć na sąsiednie kraje. Przykładem tego jest jej propaganda, która pokazuje tylko pozytywne aspekty, ignorując cierpienia związane z przeszłością i aktualnymi działaniami. Musimy być świadomi tego zagrożenia, nie dawać się otumanić i budować świadomość obywatelską. Nie możemy żyć w strachu, ale musimy mieć siłę, by bronić naszego państwa i jego niepodległości.
„5 pytań do…” to nowa rubryka na portalu ZW.LT, w której publikowane są wywiady z Polakami z Wileńszczyzny. W ramach tej serii omawiane są ważne wydarzenia, a także kluczowe daty, które mają szczególne znaczenie dla naszej społeczności.
